12Ammoniak – Opslag en verlading

Richtlijn voor het veilig opslaan en verladen van ammoniak

PGS 12:2024 versie 0.2 fase 1 (juni 2024)

Let op: dit is een ongecontroleerde versie. De PGS-beheerorganisatie is niet verantwoordelijk voor volledigheid en juistheid van deze versie. De versie die beschikbaar is op de website publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl is de enige geautoriseerde versie.

12Ammoniak – Opslag en verlading

Richtlijn voor het veilig opslaan en verladen van ammoniak

Definitief concept

Een PGS-richtlijn

Een PGS-richtlijn is een document over de veilige opslag en de bijbehorende activiteiten met gevaarlijke stoffen. In de PGS-richtlijn staan de belangrijkste risico's van die activiteiten voor de veiligheid van werknemers, de veiligheid van de omgeving en de brandveiligheid. Ook staan in een PGS-richtlijn de mogelijke gevolgen van die risico's voor het bestrijden van een ramp. Om de risico's te beheersen en de negatieve effecten voor mens en milieu te beperken zijn doelen geformuleerd. Aan deze doelen zijn maatregelen gekoppeld. Met deze maatregelen kan aan de doelen worden voldaan. Naast de in deze PGS-richtlijn genoemde maatregelen is het mogelijk om gelijkwaardige maatregelen te treffen voor zover de wetgeving dit toelaat.

Meer informatie over de PGS-organisatie is te vinden op: publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl. Daar staan ook de actuele publicaties.

PGS Nieuwe Stijl – risicobenadering als basis

In 2015 is gestart met een nieuwe opzet van de PGS-richtlijnen: de PGS Nieuwe Stijl. Een PGS Nieuwe Stijl betekent dat maatregelen tot stand zijn gekomen met een risicobenadering. Dit houdt in dat is geanalyseerd welke risico's er zijn bij activiteiten met de gevaarlijke stof. De situaties waarbij het mis kan gaan en die leiden tot ongewenste, gevaarlijke gevolgen, zijn beschreven in scenario's. Voor deze scenario's zijn doelen geformuleerd gericht op het beheersen van de risico's. Met maatregelen kan een bedrijf aan een doel voldoen.

De PGS Nieuwe Stijl kent de volgende hoofdelementen:

  • de wettelijke kaders;
  • de risicobenadering met de scenario's;
  • de doelen;
  • maatregelen om aan de doelen te voldoen
Onderwerpen en doelstellingen PGS-richtlijn

Een PGS-richtlijn geeft invulling aan:

  • Omgevingsveiligheid (Omgevingsveiligheid) of Brandbestrijding Omgevingsveiligheid (Brandpreventie);
  • Arbeidsveiligheid (Arbeidsveiligheid);
  • Brand- en rampenbestrijding (Rampenbestrijding).

Voor deze onderwerpen zijn de doelstellingen:

Omgevingsveiligheid:

Het voorkomen van ongewone voorvallen en het beperken van de gevolgen daarvan voor de omgeving met het oog op het waarborgen van de veiligheid voor de omgeving

Arbeidsveiligheid:

Het voorkomen van ongevallen met gevaarlijke stoffen, en het beperken van de gevolgen daarvan en het voorkomen van acute blootstelling van werknemers aan gevaarlijke stoffen

Brand- en rampenbestrijding:

Het beperken van de gevolgen van een brand of ramp en het borgen van een doelmatige rampenbestrijding

Organisatie bij het tot stand komen van deze PGS-richtlijn

Deze PGS-richtlijn is opgesteld door een team van vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en de overheid. In Bijlage I staan de gegevens van de leden van het team dat deze PGS-richtlijn heeft opgesteld.

Het PGS-team is onderdeel van de PGS-beheerorganisatie. Daaronder vallen alle PGS-teams, het PGS-programmabureau en de PGS-adviesraad. De PGS-stuurgroep stuurt de PGS-beheerorganisatie aan. In de Stuurgroep zijn vertegenwoordigd: IPO, VNG, Brandweer Nederland, Nederlandse Arbeidsinspectie, VNO-NCW en MKB-Nederland.

De Nederlandse Arbeidsinspectie maakt onderdeel uit van de Stuurgroep, maar heeft in verband met hun rol in de uitvoeringspraktijk, bij de totstandkoming in het PGS-team en bij vaststelling van de PGS-richtlijnen in de Stuurgroep een consulterende rol. Zij nemen op die punten geen deel aan de bijbehorende besluitvorming.

Het Bestuurlijk Omgevingsberaad vergunningverlening, toezicht en handhaving (BOb) heeft deze richtlijn vastgesteld. Het BOb is de opdrachtgever van de PGS-beheerorganisatie.

Status van PGS-richtlijnen

De partijen van het BOb hebben afgesproken om op de volgende manier om te gaan met de PGS-richtlijnen:

  • Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat bepaalt in overleg met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) dat moet worden voldaan aan een PGS-richtlijn, voor zover gericht op het waarborgen van de veiligheid voor de omgeving. Dit zijn direct werkende regels.
  • Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wijst deze PGS-richtlijnen in het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) aan als informatiedocumenten over de beste beschikbare technieken (BBT). Dit betekent dat het bevoegd gezag verplicht is om bij het verlenen van een omgevingsvergunning voor een milieubelastende activiteit rekening te houden met PGS-richtlijnen bij het bepalen van BBT.
  • Omdat de PGS-richtlijnen de stand der wetenschap en professionele dienstverlening beschrijven, vormen zij voor de Nederlandse Arbeidsinspectie een goed uitgangspunt voor toezicht en handhaving. De Nederlandse Arbeidsinspectie bindt zich in haar toezicht op de onderdelen van de PGS-richtlijn die ze in haar zienswijze aanvaardt. Waar de zienswijze van de Nederlandse Arbeidsinspectie afwijkt van voorgenomen publicatie, wordt de zienswijze in zijn geheel en in het informatieve deel opgenomen. Voor deze PGS-richtlijn is er geen afwijkende zienswijze van de NLA van toepassing. De Nederlandse Arbeidsinspectie kan in de uitoefening van het toezicht een aanvullende voorziening eisen.
  • De veiligheidsregio's gebruiken de PGS-richtlijnen als richtlijn bij het adviseren over brandveiligheid in omgevingsvergunningen en bij het voorbereiden van de brand- en rampenbestrijding.
  • De toezichthouders van het bevoegd gezag, de Nederlandse Arbeidsinspectie en de veiligheidsregio's beschouwen de PGS-richtlijnen als een belangrijk referentiekader bij het toezicht op de naleving van wettelijke verplichtingen, zoals de Seveso-richtlijn.

Deze PGS-richtlijn is door de Stuurgroep goedgekeurd voor vaststelling door het BOb op: 27 juni 2024.

Waarna het BOb deze PGS-richtlijn heeft vastgesteld op: [datum]

De voorzitter van de PGS-stuurgroep,

P. Heij

Leeswijzer

Indeling PGS-richtlijn

De PGS-richtlijn heeft hoofdstukken en een aantal bijlagen. Bij elk hoofdstuk en bij elke bijlage staat of de inhoud normatief is. Als er niets bij staat, betekent het dat de tekst informatief is. Alleen de normatieve delen zijn bindend en gelden als eis of voorschrift. Met het voldoen aan de maatregelen in deze PGS-richtlijn wordt voldaan aan de in deze PGS-richtlijn opgenomen doelen.

Inleidende onderwerpen

De eerste vier hoofdstukken bevatten informatie over de het veilig opslaan en verladen van ammoniak, het toepassingsbereik en de risicobenadering met de scenario's. Alleen Paragraaf 1.2, met het toepassingsbereik van deze PGS-richtlijn, is normatief.

  • Hoofdstuk 1 bevat een algemene inleiding op deze PGS-richtlijn.
  • Paragraaf 1.2 beschrijft de reikwijdte en het toepassingsbereik. Dit is normatief.
  • Hoofdstuk 2 bevat algemene informatie over de gevaren van ammoniak en de ammoniakopslaginstallatie.
  • Hoofdstuk 3 beschrijft het basisveiligheidsniveau en geeft algemene informatie over de risicobenadering.
  • Hoofdstuk 4 bevat een beschrijving van de scenario's. Bij elk scenario is aangegeven met welke doelen het scenario voorkomen of beperkt kan worden en welke maatregelen daarvoor nodig zijn.
Doelen en maatregelen

Hoofdstukken 5 t.m. 7 zijn normatief. Daarin staan het wettelijk kader, de doelen en maatregelen om hoog- en middelhoog-risicoscenario’s te voorkomen en beperken.

  • Hoofdstuk 5 bevat een richtingaanwijzer wet- en regelgeving. Deze richtingaanwijzer maakt duidelijk op grond van welke wetgeving aan welke maatregelen in deze PGS-richtlijn moet worden voldaan.
  • Hoofdstuk 6 beschrijft de doelen en geeft aan welke maatregelen invulling geven aan het doel en voor welke scenario's ze bedoeld zijn.
  • Hoofdstuk 7 bevat maatregelen. Daarnaast staat bij elke maatregel voor welk scenario de maatregel relevant is en aan welke doelen de maatregel invulling geeft. In paragraaf 7.1 staat de leeswijzer voor de maatregelen.
Informatie bij implementatie

De overige hoofdstukken zijn informatief. Deze hoofdstukken geven extra informatie over het onderwerp van deze PGS-richtlijn. Het gaat om informatie die niet in de normatieve hoofdstukken thuishoren, maar die wel helpt bij het omgaan met deze PGS-richtlijn.

Dit informatieve deel van deze richtlijn bevat aanvullende informatie over:

Bijlagen

Deze PGS-richtlijn bevat bijlagen. De teksten in de hoofdstukken kunnen naar die bijlagen verwijzen. Een bijlage is informatief of normatief. Als een hoofdstuk normatief is, staat dat aangegeven.

De volgende bijlagen zijn normatief:

  • Bijlage A: Afkortingen en begrippen;
  • Bijlage B.1: Normatieve documenten en normen. Deze bijlage bevat documenten en normen waar de maatregelen in deze PGS-richtlijn naar verwijzen. Daar staat ook de huidige editie van de norm bij;
  • Bijlage H: Implementatietermijnen in bestaande situaties.
Informatiebronnen

In deze PGS-richtlijn worden wetten en andere informatiebronnen genoemd. Een overzicht hiervan staat in Bijlage B.2. Daar staat ook waar deze wetten en informatiebronnen te vinden of te verkrijgen zijn.

1Inleiding

1.1Doel van de richtlijn

Het doel van deze PGS-richtlijn is om vast te leggen met welke maatregelen de risico's van opslag en verlading van ammoniak te beheersen zijn. Deze maatregelen zijn gebaseerd op een risicobenadering die uitgaat van de scenario's die zich voor kunnen doen. Op basis van de scenario's zijn doelen geformuleerd waarmee wordt beoogd een aanvaardbaar veiligheidsniveau te creëren. Uit de doelen zijn vervolgens de maatregelen afgeleid. Deze maatregelen verkleinen de kans op een incident of voorkomen of beperken de nadelige gevolgen van een incident. Informatie over de risicobenadering staat in Hoofdstuk 3 van deze richtlijn.

1.2Toepassingsbereik van de richtlijn

Deze PGS-richtlijn is van toepassing op de veilige opslag en verlading van ammoniak.

Het totale toepassingsgebied van deze PGS-richtlijn omvat (zie Afbeelding 1 voor een schematische weergave):

  1. ammoniakopslaginstallatie van koude, atmosferische ammoniak: Ammoniakopslaginstallatie, inclusief productleidingen tot aan de aansluiting op externe buisleidingen of procesinstallatie (voor de chemische omzetting) en inclusief de installatie voor de omzetting van koude naar warme ammoniak;
  2. ammoniakopslaginstallatie van warme ammoniak onder druk, inclusief productleidingen tot aan aansluiting op buisleidingen of procesinstallatie.

Opmerking 1: Bij opslag vanaf 1 500 kg betreft het een vergunningplichtige milieubelastende activiteit en bij opslag vanaf 50 ton valt de milieubelastende activiteit onder de Seveso-richtlijn. In het geval dat de Seveso-richtlijn van toepassing is, geldt dat de gehele inrichting vergunningplichtig is.

Opmerking 2: Een bovengrens, voor de maximale inhoud, van een opslagtank is niet gedefinieerd in deze PGS-richtlijn. Door toepassing van de NEN-EN 14620-1 (zie M9) en de daarin genoemde wanddiktes zal dit in de praktijk maximaal ca. 60 kton bedragen.

Deze PGS-richtlijn omvat uitsluitend fase 1 van de actualisering, zie Paragraaf 1.4 voor de fasering van de actualisering van deze PGS-richtlijn, voor nieuwe installaties voor de opslag van koude atmosferische ammoniak, inclusief de verlading vanuit deze opslagtanks.

Deze PGS-richtlijn is niet van toepassing op:

  • ammoniak als koudemiddel in koelinstallaties en warmtepompen, hierop is PGS 13 van toepassing;
  • ammoniakwater tot 25 gew% ammoniak in water;
  • transport, dit valt onder Europese regelgeving;
  • opslag in een transportverpakking (opslag in kleine cilinders), hierop is PGS 15 van toepassing;
  • transport per buisleiding buiten de begrenzing van de locatie waar de activiteit wordt verricht, het deel van de buisleiding binnen de locatie tot aan de aansluiting op de ammoniakopslaginstallatie valt ook niet onder deze PGS-richtlijn;
  • tijdelijke opslag voor de schoonmaak van de koelinstallaties;
  • boord-boordverlading (waaronder het bunkeren van schip naar schip). Ter verduidelijking; het laden van een bunkerschip vanuit een ammoniakopslaginstallatie valt onder laden en lossen en valt wel onder het toepassingsgebied van deze PGS-richtlijn.

Deze richtlijn gaat niet in op de emissies naar bodem, water en lucht. Eisen over emissies naar bodem, water en lucht staan in de regels op grond van de Omgevingswet. Wel zijn bodem-, water- en luchtaspecten genoemd als deze consequenties hebben voor de veiligheid van werknemers en voor de veiligheid van de omgeving. Een voorbeeld is een plas met gevaarlijke stoffen. Dit heeft niet alleen risico’s voor de bodem, maar de gevaarlijke stof kan ook uitdampen of in brand raken en schadelijke effecten hebben op de veiligheid van werknemers of de omgeving. De maatregel van een lekbak heeft dan meerdere doelen. De richtlijn gaat ook niet in op de aanpak die nodig is om tot beheersing van de gevaren voor de gezondheid op de lange termijn te komen.

1.3Relatie met wet- en regelgeving

Wettelijke basis

Deze PGS-richtlijn geeft een nadere uitwerking van wettelijke voorschriften op grond van de Omgevingswet, de Arbeidsomstandighedenwet en de Wet veiligheidsregio’s.

InHoofdstuk 5 staat een toelichting op de relatie met deze wetgeving.

Direct werkende wetten en regels

Naast de eisen in deze PGS-richtlijn zijn er ook andere wetten en regels waaraan een activiteit moet voldoen. Een voorbeeld daarvan is de Warenwet met bijbehorende Warenwetbesluiten. Bijlage C bij deze PGS-richtlijn bevat meer informatie over de wet- en regelgeving die van toepassing kan zijn op de activiteit uit deze PGS-richtlijn.

Deze PGS-richtlijn bevat naast de PGS-eisen (in blauwe kaders) ook een aantal maatregelen (in oranje kaders) waaraan een bedrijf op grond van andere wetten en regels al moet voldoen. Dit is om de PGS-richtlijn beter leesbaar en toepasbaar te maken. Dit geeft voor een bepaald onderwerp een vollediger beeld van maatregelen die invulling geven aan de doelen.

Deze maatregelen die al zijn verankerd in direct werkende wetten en regels, hebben een aparte status binnen deze PGS-richtlijn. Een bedrijf moet op grond van deze andere wetten en regels al aan deze maatregelen voldoen.

1.4Fasering actualisering en bestaande activiteiten

In Hoofdstuk 7 staan maatregelen. Deze maatregelen geven een invulling aan de stand van de techniek en de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening.

De actualisering van deze PGS-richtlijn vindt gefaseerd plaats, zie Tabel 1.

Tabel 1 – Fasering actualisering PGS 12

Fase

Type opslag

Bestaand/nieuw

Toepassingsgebied

1

Atmosferische opslag van koude ammoniak

Nieuwe installaties

Opslaginstallatie, inclusief productleidingen tot aan aansluiting op buisleidingen of procesinstallatie (voor de chemische omzetting) en inclusief de installatie voor de omzetting van koude naar warme ammoniak.

Laden en lossen van ammoniak (koud of warm) naar transportmiddelen (tankwagen, spoorwagons, zee- en binnenvaartschepen).

2

Bestaande installaties

Opslaginstallatie, inclusief productleidingen tot aan aansluiting op buisleidingen of procesinstallatie (voor de chemische omzetting) en inclusief de installatie voor de omzetting van koude naar warme ammoniak.

Laden en lossen van ammoniak (koud of warm) naar transportmiddelen (tankwagen, spoorwagons, zee- en binnenvaartschepen).

3

Drukopslag van warme ammoniak

Bestaande en nieuwe installaties

Opslaginstallatie van warme ammoniak onder druk, inclusief productleidingen tot aan aansluiting op buisleidingen of procesinstallatie

Laden en lossen van ammoniak naar transportmiddelen (tankwagen, spoorwagons, zee- en binnenvaartschepen).

Deze PGS-richtlijn omvat uitsluitend fase 1 van de actualisering voor nieuwe installaties voor de opslag van koude atmosferische ammoniak, inclusief de verlading vanuit deze opslagtanks.

Hierbij geldt de huidige PGS 12:2021 versie 1.0 (augustus 2021) – Interim PGS van toepassing blijft voor fase 2 (bestaande installaties voor de opslag van koude atmoasferische ammoniak) en fase 3 (drukopslag van warme ammoniak), tot de betreffende fase is afgerond en opgenomen in deze PGS-richtlijn.

1.5Gebruik van normen

Als deze PGS-richtlijn verwijst naar een norm (zoals NEN, EN, of ISO) of een ander normdocument of een andere specificatie, gaat het om de publicatie, inclusief wijzigings- of correctiebladen, zoals die op het moment van de publicatie van deze PGS-richtlijn luidde. De normdocumenten staan in Bijlage B van deze PGS-richtlijn.

Normen, zoals NEN, EN of ISO of andere normdocumenten of specificaties, worden periodiek opnieuw beoordeeld en zo nodig herzien. De veranderingen zijn vaak beperkt. Wanneer alle bestaande bedrijven toch direct aan de nieuwste editie moeten voldoen, kan dat grote (financiële) gevolgen hebben.

In Bijlage B staat daarom bij de normen waar deze PGS-richtlijn naar verwijst, ook een jaartal. Het gaat om de versie van de norm met dat jaartal, inclusief wijzigings- of correctiebladen. Dat betekent dat deze editie blijft gelden voor deze PGS zolang de PGS-richtlijn op dit punt niet is gewijzigd.

Uitzondering voor normen via andere wetten en regels

Soms zijn normen rechtstreeks van toepassing. Bijvoorbeeld omdat andere wetten en regels naar een norm verwijzen. Dat geldt bijvoorbeeld voor normen die horen bij bindende Europese regels. Voor deze normen geldt dat de editie die in die wetten en regels staat, bepalend is.

2Beschrijving opslag en verlading ammoniak

2.1Eigenschappen en gevaren van ammoniak

2.1.1Algemeen

Ammoniak is een kleurloos, giftig gas met een sterk prikkelende geur. Het gas is lichter dan lucht (dampdichtheid 0,6 t.o.v. lucht). Door het gas samen te persen of af te koelen, kan het gas tot vloeistof worden verdicht. Ammoniakgas is giftig bij inademing en kan leiden tot longoedeem. Het is een bijtende stof die bij contact met huid en ogen brandwonden veroorzaakt. Ammoniak is oplosbaar in water, hierbij komt warmte vrij. De gevormde basische vloeistof wordt ammoniakwater of ammonia genoemd. Zie ook Bijlage F.

2.1.2Gezondheidsgevaren

Ammoniakdampen zijn schadelijk voor de gezondheid. In hoge concentratie werkt het sterk bijtend op de ogen en de slijmvliezen en sterk prikkelend op de huid en is giftig bij inademing, wat kan leiden tot longoedeem.

Ademhalingsorganen

De werking van ammoniakdampen op de ademhalingsorganen blijft meestal beperkt tot de bovenste luchtwegen, omdat het gas goed in water oplost en bovendien sterke reflexen opwekt, waardoor men onmiddellijk de adem inhoudt. Bij zeer hoge concentraties kan de ammoniak in diepere luchtwegen geraken. De gevolgen zijn dan zeer ernstig, zoals een aantasting van de longen (longoedeem).

Ter beoordeling van de schadelijkheid van een stof worden onder meer de volgende begrippen gehanteerd:

  • Reukdrempel. De reukdrempel van ammoniak ligt laag; 1 ppm – 5 ppm. Hierbij is echter geen rekening gehouden met individuele verschillen, gewenning en niet-ideale reukomstandigheden. Bij circa 25 ppm is de ammoniakgeur door vrijwel alle personen waarneembaar.
  • Grenswaarde. Volgens het Arbobesluit is de definitie van een grenswaarde: de limiet van de concentratie voor een gevaarlijke stof in de individuele ademhalingszone van een werknemer gedurende een gespecificeerde referentieperiode (vaak een tijdgewogen gemiddelde (TGG) over 8 h of 15 min). Het uitgangspunt bij de vaststelling van de grenswaarde is dat de gezondheid van de werknemers én hun nageslacht niet wordt benadeeld; ook niet bij herhaalde blootstelling aan die concentratie, gedurende een langere periode tot zelfs een arbeidsleven. Voor bepaalde stoffen, zoals ammoniak, is een wettelijke grenswaarde vastgesteld. De grenswaarden voor ammoniak bedragen 14 mg/m³ TGG 8 h en 36 mg/m³ TGG 15 min (zie bijlage XIII van de Arbeidsomstandighedenregeling).
Huid

Ammoniak werkt sterk prikkelend en bijtend op de huid, slijmvliezen, zweetklieren, enz. Een concentratie van 20 000 ppm (14 000 mg/m³) ammoniak in de lucht veroorzaakt bij contact met de huid onmiddellijk blaren en chemische brandwonden (Patty, 1969, Industrial Hygiene and Toxicology). Vloeibare ammoniak op de huid veroorzaakt zware vrieswonden. Waterige oplossingen van ammoniak zijn sterk alkalisch en daarom voor de slijmvliezen en huid sterk irriterend of etsend. Een 20%-waterige oplossing is sterk irriterend voor de huid. Het is mogelijk dat door inwerking van ammoniak op het trommelvlies een gehoorbeschadiging optreedt.

Ogen

Gasvormige en vloeibare ammoniak werken sterk etsend op de oogslijmvliezen en het oog en zijn voor dit zintuig buitengewoon gevaarlijk.

2.1.3Brandbaarheid

Ammoniak is moeilijk te ontsteken. Een koudgekookte ammoniakpoel brandt niet op een zichzelf onderhoudende manier, zoals de meeste koolwaterstoffen. Dit komt omdat er onvoldoende warmtestraling vanuit de vlammen in de poel terechtkomt. De vlammen zijn erg doorzichtig. Wanneer er op een andere manier warmte wordt toegevoerd, bijvoorbeeld uit de grond of met water, kan er voldoende ammoniak verdampen om de brand in stand te houden.

Een eventuele ammoniakbrand geeft slechts een beperkt gevaar, omdat slechts weinig warmte-uitstraling van de brand op de omgeving plaatsvindt. De kans op het ontstaan van brand en explosie bestaat vrijwel uitsluitend in slecht geventileerde ruimten. De explosiegrenzen in de lucht zijn 15 % en 29 %. De minimumontstekingstemperatuur bedraagt 630 °C (in lucht en stalen vat). Terwijl de minimumontstekingsenergie 680 mJ bedraagt (dit is circa 10 000 keer zo groot als voor waterstof).

2.1.4Vrijkomen van ammoniak op water

Ammoniak is een aquatoxische stof, die zeer goed oplost in water, Het is aangeduid als H-400 met de beschrijving “zeer giftig voor in het water levende organismen”.

Daarom moeten incidentele lozingen en lekkages zoveel mogelijk vermeden worden. Het oppervlaktewater kan daarom ook niet dienen als calamiteitenbuffer voor vloeibare ammoniak. Ook wanneer koude vloeibare ammoniak van -33 °C op het water komt, zal ongeveer 50 % direct verdampen en een giftige damp vormen. De overige 50 % zal oplossen in het water. Voor een nadere toelichting kan de ‘red squirrel tests’ uit 2022 bekeken worden.

2.2Ammoniakopslaginstallatie

In deze paragraaf wordt een omschrijving gegeven van een ammoniakopslaginstallatie.

In een stationaire opslagtank voor gekoelde vloeibare ammoniak wordt de ammoniak opgeslagen bij nagenoeg atmosferische druk bij een temperatuur van circa -33 °C.

Globaal bestaat een installatie voor opslag van ammoniak uit de volgende onderdelen:

  • een opslagtank, inclusief bijbehorende installaties zoals BOG-verwerkingssysteem en ammoniakverdamper;
  • productleidingen voor het verpompen van ammoniak van en naar de tank, inclusief warmtewisselaar voor opwarmen vloeibare ammoniak;
  • een laad- en losinstallatie voor de verlading van en naar transportmiddelen (zee- en binnenvaartschepen, tankwagens en spoorketelwagons).

Afbeelding 1 is een schematische weergave van een ammoniakopslaginstallatie en de bijbehorende installatieonderdelen. De transportmiddelen en procesinstallatie vallen niet onder het toepassingsbereik van deze PGS-richtlijn.

Afbeelding 1 – Schematische weergave ammoniakopslaginstallatie

Toelichting:

  • Legenda:
    • Blauw = koude (gekoelde) ammoniak
    • Rood = warme ammoniak
    • Grijs = buiten toepassingsgebied van deze PGS-richtlijn
  • Aan de linkerkant van het schema is import naar de gekoelde atmosferische opslagtank vanuit zeeschepen of vanuit pijpleiding uit fabriek (synthese plant) te zien.
  • Export vanuit de gekoelde atmosferische opslagtank naar (gekoelde) zee- en binnenvaartschepen is te zien aan de linkerkant van het schema. Aan de rechterkant is de export te zien via een warmtewisselaar voor het opwarmen van vloeibare ammoniak, waarbij de warme ammoniak vervolgens wordt geladen in tankwagens, spoorketelwagons, binnenvaartschepen of via een pijpleiding.
  • Ammoniakopslaginstallaties van warme ammoniak onder druk (in grijs aangegeven) is ter volledigheid opgenomen, deze valt niet onder het toepassingsbereik van deze PGS-richtlijn.
  • Boord-boordverlading (waaronder het bunkeren van schip naar schip) valt niet onder het toepassingsgebied van deze PGS-richtlijn en is dan ook niet in bovenstaande afbeelding opgenomen. Ter verduidelijking; het laden van een bunkerschip vanuit een ammoniakopslaginstallatie valt onder laden en lossen en valt wel onder het toepassingsgebied van deze PGS-richtlijn.

3Risicobenadering

3.1Basisveiligheidsniveau

Bij het uitvoeren van de activiteiten die vallen onder het toepassingsbereik van deze PGS-richtlijn wordt ervan uitgegaan dat een basisveiligheidsniveau aanwezig is. Dit is op te delen in vier soorten maatregelen:

  • beschermende maatregelen die volgens wet- en regelgeving standaard bij de activiteiten nodig zijn;
  • maatregelen die volgens bewezen en geaccepteerde goede praktijken niet weg te denken zijn. Dit zijn maatregelen voor ontwerp, constructie, inbedrijfname, gebruik, onderhoud of modificatie, inspectie en uitbedrijfname;
  • 'good housekeeping'. Dit begrip staat voor de algemene zorg bij, netheid en orde van een activiteit of een bedrijfsonderdeel. 'Good housekeeping' is een belangrijke factor bij het voorkomen van gevaarlijke situaties. Er wordt van uitgegaan dat een bedrijf deze zaken op orde heeft, zoals ook is beschreven in de zorgplichtartikelen van de Omgevingswet en de Arbeidsomstandighedenwet;
  • maatregelen voor goed vakmanschap. Dit staat voor vaardigheden van werknemers om kwalitatief goed werk te leveren, en daarbij veilig en gezond te werken.

Het uitgangspunt is dus dat een bedrijf met bovenstaande maatregelen werkt.

Installaties of activiteiten die onder deze PGS-richtlijn vallen, vallen onder de Seveso-richtlijn en hebben daarom een veiligheidsbeheerssysteem. Eisen voor de opzet en inhoud van dat systeem staan in NEN-EN-ISO 14001, NEN-EN-ISO 45001, NTA 8620 of het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal).

3.2Risicobenadering

Risicobenadering als basis

Deze PGS-richtlijn is gebaseerd op een risicobenadering waarbij op een systematische manier doelen en maatregelen zijn geformuleerd. Op basis van de kennis en kunde van deskundigen uit het bedrijfsleven en van de overheid zijn verschillende scenario's geïdentificeerd. Een scenario is een reeks opeenvolgende gebeurtenissen die leidt tot een ongewenste (gevaarlijke) gebeurtenis.

Het risico is altijd een combinatie van de ernst van de gevolgen (effect) van een (ongewenste) gebeurtenis en de waarschijnlijkheid (kans) dat de gebeurtenis zich voordoet: risico = kans × effect.

Scenario's met de kleinste kans of met het kleinste effect worden beschouwd als scenario's met een laag risico. Deze staan niet in deze PGS-richtlijn. De scenario's met een middelhoog tot hoog risico zijn in deze PGS-richtlijn beschreven.

Op basis van een scenario is een doel beschreven om ervoor te zorgen dat:

  • de kans op de ongewenste gebeurtenis zoveel mogelijk wordt beperkt;
  • de nadelige gevolgen van de ongewenste gebeurtenis worden voorkomen of zoveel mogelijk worden beperkt.

Soms kunnen meerdere scenario's met hetzelfde doel worden gedekt. Per doel zijn er een of meer maatregelen uitgewerkt die er samen voor moeten zorgen dat aan het doel wordt voldaan. Een maatregel kan gelden voor meerdere doelen. De risicobenadering geeft de gebruiker van de PGS-richtlijn meer inzicht in het 'waarom' van de opgenomen maatregelen.

Methode

Voor de risicobenadering zijn verschillende methoden mogelijk. Meer informatie over de gebruikte methoden staat in de Handreiking generieke risicobenadering. Deze is terug te vinden op de PGS-website: https://publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl/.

Scenario's met een laag risico

Scenario's met een laag risico worden niet in deze PGS-richtlijn behandeld. Dit betekent niet dat een bedrijf daar geen aandacht aan hoeft te besteden. Zo is een bedrijf onder andere op grond van de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) gehouden om een risico-inventarisatie en -evaluatie (RIE) uit te voeren, en hier een passend plan van aanpak voor te maken. Maatregelen voor scenario's met een laag risico kunnen ook door andere wetten, regels, richtlijnen of afspraken worden geborgd.

Risicoanalyse verplicht volgens wetgeving

De scenario's in deze PGS-richtlijn horen bij de risicoanalyse die het PGS-team heeft uitgevoerd. Voor sommige activiteiten geldt ook een wettelijke plicht om een risicoanalyse uit te voeren. Naast de eerder genoemde RIE-plicht vanuit de Arbowet zijn bedrijven bijvoorbeeld op grond van het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016 (Wbda 2016) verplicht om voor installaties die hieronder vallen een risicoanalyse uit te voeren. De risicoanalyse van het PGS-team komt niet in de plaats van deze verplichte risicoanalyse.

Scenario's die niet zijn uitgewerkt

Scenario's gaan uit van ongewenste gebeurtenissen. Bij het identificeren van scenario's zijn niet alle ongewenste gebeurtenissen meegenomen. Terrorisme en neerstortende vliegtuigen zijn daar voorbeelden van. Scenario's die voortkomen uit natuurgeweld zijn als dat relevant is wel benoemd, maar niet verder uitgewerkt in doelen en maatregelen. De enige uitzondering is blikseminslag. Voor natuurgeweld, zoals overstromingen en aardbevingen, geldt dat de kans hierop afhangt van de locatie van de activiteit. Bedrijven moeten zelf beoordelen of er een verhoogde kans is op aardbevingen of overstromingen en ook wat de gevolgen van zo'n gebeurtenis kunnen zijn voor de veiligheid. Aan de hand daarvan kan een bedrijf in overleg met het bevoegd gezag vaststellen welke maatregelen nodig zijn om de gevolgen te beperken.

Bedrijven die onder de Seveso-richtlijn vallen en worden beschouwd als hogedrempelinrichting, moeten in het veiligheidsrapport wél ingaan op natuurlijke oorzaken van zware ongevallen, zoals aardbevingen of overstromingen. Voor deze PGS-richtlijn is het belangrijkste gevolg van een overstroming het langdurig uitvallen van de zogeheten BOG (boil-offgas)-compressoren. Dit aspect van uitval van de BOG-compressoren en verhoogde drukopbouw wordt behandeld in S2 met bijbehorend doel D6.

Aanpak risicobenadering PGS 12

Een toelichting op de PGS-risicobenadering en hoe de PGS-teams deze hebben aangepakt, staat in de Handreiking generieke risicobenadering.

De risicobenadering is uitgevoerd in sessies met het PGS 12-team, onder begeleiding van een externe deskundige, en is gebaseerd op een representatieve gangbare ammoniakopslaginstallatie. Deze risicobenadering heeft tot een aantal nader te onderzoeken scenario’s geleid. Deze vormen de basis van deze PGS en zijn vastgelegd in Hoofdstuk 4.

Voor deze PGS is de BowTie-methode gebruikt om onderscheid te kunnen maken tussen oorzaakscenario’s en gevolgscenario’s. De categorieën van directe oorzaken vanuit PGS 6 in combinatie met de gidswoorden vanuit de SWIFT-methode zijn toegepast voor een gestructureerde identificatie van potentiële oorzaakscenario’s. De risicobenadering is niet uitputtend. Het is altijd mogelijk dat zich scenario's voordoen die niet zijn beschreven.

De risicoanalyse geeft een kwalitatief inzicht in de kans en gevolgen van een scenario. Het PGS-team heeft de risico’s van de scenario’s geëvalueerd, geclassificeerd en gerangschikt. Daarbij is gebruikgemaakt van de kwalitatieve risicomatrix van de generieke risicobenadering. Hiermee is bepaald of het scenario relevant is voor deze PGS. Als het scenario relevant is voor deze PGS, identificeert het team maatregelen op basis van de huidige stand der techniek (bijvoorbeeld uit bestaande PGS'en, gehanteerde normen en andere referentiedocumenten). Als het om nieuwe activiteiten gaat, zal in overleg met betrokken experts worden bekeken welke maatregelen toegepast worden en/of toepasbaar zijn.

De risicomatrix is vervolgens gebruikt om te beoordelen of de maatregel:

  • het risico vermindert;
  • de kans op optreden van de ongewenste gebeurtenis verkleint;
  • de omvang of ernst van de gevolgen vermindert.

Voor de geïdentificeerde maatregelen is vervolgens getoetst of ze als maatregel in deze PGS moeten worden opgenomen. Dit gebeurt op basis van de gezamenlijke kennis en inzichten van deskundigen in het PGS-team.

In dit deskundig oordeel worden dus meerdere aspecten meegewogen. In elk geval zijn dit wettelijke randvoorwaarden, zoals de best beschikbare techniek, de stand van de wetenschap en de arbeidshygiënische strategie. De positie van het scenario in de matrix is daarbij een hulpmiddel dat inzicht geeft. De risicomatrix kan niet worden gezien als normatief kader.

4Scenario's

Dit hoofdstuk beschrijft de scenario's die realistisch en relevant zijn voor de veilige opslag en het veilig verladen van ammoniak.

De scenario's zijn per installatiedeel onderverdeeld in oorzaakscenario’s en gevolgscenario’s. De oorzaakscenario’s zijn op hun beurt onderverdeeld in categorieën van directe oorzaken (zoals benoemd in PGS 6): corrosie, erosie, externe belasting, impact, overdruk, onderdruk, lage temperatuur, hoge temperatuur, trillingen, menselijke fouten tijdens gebruik en wijziging of onderhoud.

Elk scenario staat in een groen kader en heeft een nummer. Het is weergegeven als S1, S2 en verder. Bij elk scenario horen doelen. Deze doelen zijn weergegeven als D1, D2 en verder. De beschrijvingen van de doelen staan in Hoofdstuk 6. Bij de maatregelen in Hoofdstuk 7 is steeds aangegeven welke scenario's daar een rol bij spelen en aan welke doelen deze invulling geven.

De maatregelen die genoemd worden in een scenario, zijn gerelateerd aan dat scenario. Echter, een scenario kan van toepassing zijn op meerdere installatiedelen. De diverse installatiedelen en de bijbehorende maatregelen worden apart genoemd. De genoemde doelen zijn wel van toepassing op alle installatiedelen. Bij de doelen zelf is wel aangegeven voor welk installatiedeel categorie de bijbehorende maatregelen van toepassing zijn.

4.1Opslagtank

4.1.1Oorzaakscenario's

4.1.2Gevolgscenario's

4.2Productleidingen

4.2.1Algemeen

De volgende scenario's, zoals gedefinieerd voor de opslagtank, zijn ook van toepassing op de productleidingen:

  • S4 - Warmtebelasting op de installatie door een brand in de omgeving;
  • S8 - Uitwendige corrosie;
  • S9 - Koudebelasting op de installatie;
  • S10 - Falen van verbindingen of appendages;
  • S13 - Menselijke fouten tijdens gebruik, wijziging of onderhoud;
  • S14 - Handelingen door onbevoegden;
  • S15 - Vrijkomen van ammoniak, vloeistof en damp - interne effecten;
  • S16 - Verspreiding van een lekkage van vrijgekomen ammoniak - externe effecten buiten de milieubelastende activiteit.

4.2.2Oorzaakscenario's

In deze paragraaf zijn aanvullende oorzaakscenario's beschreven die voor de productleidingen zijn geïdentificeerd.

4.2.3Gevolgscenario's

Er zijn geen aanvullende gevolgscenario's geïdentificeerd voor de productleidingen.

4.3Laden en lossen

4.3.1Algemeen

De volgende scenario's zoals gedefinieerd voor de opslagtank zijn ook van toepassing op de laad-/losinstallatie:

  • S9 - Koudebelasting op de installatie;
  • S13 - Menselijke fouten tijdens gebruik, wijziging of onderhoud;
  • S14 - Handelingen door onbevoegden;
  • S15 - Vrijkomen van ammoniak, vloeistof en damp - interne effecten;
  • S16 - Verspreiding van ammoniak, vloeistof en damp - externe effecten buiten de milieubelastende activiteit.

De volgende scenario's zoals gedefinieerd voor de productleidingen zijn ook van toepassing op de laad-/losinstallatie:

  • S19 - Externe impact overige installatiedelen.

4.3.2Oorzaakscenario's

In deze paragraaf zijn aanvullende oorzaakscenario's beschreven die voor de laad-/losinstallatie zijn geïdentificeerd.

4.3.3Gevolgscenario's

4.4Warmtewisselaar voor het opwarmen van vloeibare ammoniak

De warmtewisselaar voor het opwarmen van vloeibare ammoniak wordt gebruikt om ammoniak van -33 °C vanuit de gekoelde atmosferische opslag op te warmen voor drukopslag, voor trein- en truckverlading, voor het beladen van ‘warme’ ammoniakschepen of voor transport per buisleiding. De temperatuur en druk variëren per modaliteit. Bij spoor-, wegvervoer en buisleiding is dit boven 0 °C met bijbehorende dampspanning en bij binnenvaart is dit boven -10 °C en bijbehorende dampspanning.

5Richtingaanwijzer wet- en regelgeving

5.1Inleiding

Deze PGS-richtlijn beschrijft doelen en maatregelen die kunnen worden getroffen om de veiligheid te waarborgen.

Elke maatregel beoogt een risico te verminderen. Dit gaat om hoge en middelhoge risico's voor:

  • Omgevingsveiligheid: het voorkomen van ongewone voorvallen en het beperken van de gevolgen daarvan voor de omgeving met het oog op het waarborgen van de veiligheid voor de omgeving;
  • Arbeidsveiligheid: het voorkomen van ongevallen met gevaarlijke stoffen, dan wel het beperken van de gevolgen daarvan en het voorkomen van acute blootstelling van werknemers aan gevaarlijke stoffen;
  • Brand- en rampenbestrijding: het beperken van de gevolgen van een brand, incident met gevaarlijke stoffen of ramp en het borgen van een doelmatige rampenbestrijding en voor het borgen van de veiligheid van de incidentbestrijders.

Er wordt zo zorgvuldig mogelijk gezorgd in een PGS dat bij navolging van de maatregelen niet in strijd wordt gehandeld met wet- en regelgeving. Het is echter niet zo dat een PGS uitputtend is in het opnemen van wettelijke verplichtingen. Het is altijd van belang de van toepassing zijnde wetgeving voor de desbetreffende activiteit te controleren.

De meeste maatregelen hebben grondslagen in meerdere wetten. Bij elke maatregel is deze grondslag vermeld. Daarmee wordt duidelijk dat:

  • maatregelen die zijn gesteld voor de omgevingsveiligheid, moeten worden nageleefd op grond van de Omgevingswet. In Hoofdstuk 7 zijn deze maatregelen aangeduid met Omgevingsveiligheid en met Brandpreventie (Brandpreventie en -bestrijding Omgevingsveiligheid);
  • maatregelen die zijn gesteld in het belang van de arbeidsveiligheid moeten worden nageleefd op grond van de Arbeidsomstandighedenwet en de Warenwet. InHoofdstuk 7 zijn deze maatregelen aangeduid met Arbeidsveiligheid;
  • maatregelen die zijn gesteld in het belang van brand- en rampenbestrijding, moeten worden nageleefd op grond van de Wet veiligheidsregio's. In Hoofdstuk 7 zijn deze maatregelen aangeduid met Rampenbestrijding (Brand- en rampenbestrijding).

5.2Omgevingsveiligheid

5.2.1Algemeen

De Omgevingswet gaat over de fysieke leefomgeving en de activiteiten die daar gevolgen voor hebben of kunnen hebben. Het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) bevat regels voor milieubelastende activiteiten. Met het oog op het waarborgen van de veiligheid staan in het Bal regels over activiteiten met gevaarlijke stoffen. In het Bal kan omschreven zijn dat een vergunningplicht of algemene regels gelden voor de activiteit. Het toepassingsbereik van deze PGS-richtlijn kan breder zijn dan het toepassingsbereik van de milieubelastende activiteit van het Bal. De eisen uit deze PGS-richtlijn gelden alleen als direct werkende verplichtingen voor zo ver passend binnen het toepassingsbereik van het Bal. In de Omgevingsregeling is terug te vinden welke versie van de PGS-richtlijn is aangestuurd. Voor vergunningplichtige activiteiten bepaalt het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) welke informatiedocumenten betrokken moeten worden als informatiedocument. Het bevoegd gezag moet bij het beoordelen van de aanvraag omgevingsvergunning milieubelastende activiteit rekening houden met het informatiedocument. Tussen het moment van vaststellen van de PGS-richtlijn door het BOb en opname in de rijksregels kan een periode zijn gelegen. Hoe hiermee om te gaan in deze periode is te vinden op de website van het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO): Vooruitlopen op toekomstige PGS-richtlijnen. Deze systematiek geldt voor bestaande richtlijnen die gewijzigd zijn én voor nieuwe richtlijnen waarvoor mogelijk een herziening van het Bal nodig is. Voor het overzicht van de juridische status van de PGS-richtlijn zie de website van het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO): Overzicht PGS-richtlijnen. Het stelsel van de Omgevingswet biedt mogelijkheid om bij maatwerkvoorschrift of gelijkwaardige maatregel af te wijken.

In Bijlage E zijn ter informatie staan verwijzingen naar relevante artikelen en bepalingen voor ammoniakopslag.

5.2.2Externe veiligheidsafstanden

Een externe veiligheidsafstand zorgt voor bescherming van gebouwen en locaties waar mensen gedurende een periode verblijven. Het gaat om gebouwen en plekken buiten de begrenzing van de locatie van de activiteit.

In het Bal of in het Bkl kunnen deze veiligheidsafstanden zijn opgenomen. Het bevoegd gezag neemt deze afstanden in acht bij het verlenen van de omgevingsvergunningen en bij het opstellen van omgevingsplannen.

In deze PGS-richtlijn zijn enkele maatregelen opgenomen om de escalatie van scenario's met effecten buiten de milieubelastende activiteit te voorkomen.

5.2.3Omgevingsplan

Het omgevingsplan bevat alle regels over de fysieke leefomgeving die de gemeente stelt binnen haar grondgebied.

De gemeente kan bijvoorbeeld regels stellen voor bluswatervoorzieningen, de bereikbaarheid van hulpdiensten en opstelplaatsen voor de brandweer. Activiteiten met gevaarlijke stoffen kunnen van invloed zijn op deze maatregelen en een PGS-richtlijn kan invulling geven aan die maatregelen.

Het gaat dan om maatregelen die in Hoofdstuk 7 zijn opgenomen met het belang van de omgevingsveiligheid als oogmerk. Deze zijn herkenbaar aan de markering Brandpreventie

5.3Arbeidsveiligheid

In de Arbeidsomstandighedenwet staan verplichtingen met het oog op de veiligheid en gezondheid van werknemers. Voor bedrijven waar wordt gewerkt met gevaarlijke stoffen, zijn het voorkomen van ongevallen met die stoffen en het beperken van de gevolgen daarvan voor werknemers belangrijke doelen. Een ander belangrijk doel is het voorkomen van acute blootstelling aan gevaarlijke stoffen bij werknemers.

In het Arbeidsomstandighedenbesluit, een verdere uitwerking van de doelvoorschriften in de Arbeidsomstandighedenwet, staan nadere regels waaraan zowel werkgever als werknemer zich moet houden om arbeidsrisico's tegen te gaan. De Arbeidsomstandighedenwet en het Arbeidsomstandighedenbesluit geven in sommige artikelen de minister van SZW de bevoegdheid om nadere regels te stellen. Deze zijn uitgewerkt in de Arbeidsomstandighedenregeling. Deze regeling geeft dus nadere uitleg voor bepaalde onderwerpen uit de Arbeidsomstandighedenwet en het Arbeidsomstandighedenbesluit maar behoort ook tot de reguliere wetgeving. Een bedrijf kan dus te maken hebben met de Arbeidsomstandighedenwet, het Arbeidsomstandighedenbesluit en de Arbeidsomstandighedenregeling.

De overheid geeft via de Arbeidsomstandighedenwet een wettelijk kader met zo min mogelijk regels en administratieve lasten. Werkgevers en werknemers kunnen samen afspraken maken over hoe zij kunnen voldoen aan de voorschriften die de overheid stelt. Deze afspraken kunnen worden vastgelegd in een arbocatalogus. Een arbocatalogus is van kracht voor een bedrijfstak. Deze catalogus beschrijft technieken en manieren, goede praktijken, normen en praktische handleidingen voor veilig en gezond werken.

Daarnaast spelen de PGS-richtlijnen een belangrijke rol bij het bepalen of werkgevers aan hun wettelijke verplichtingen voldoen. De Nederlandse Arbeidsinspectie betrekt de PGS-richtlijnen bij het toezicht op de naleving van de wettelijke voorschriften en de handhaving daarvan. De Nederlandse Arbeidsinspectie gebruikt de PGS-richtlijnen bij het toezicht op de naleving.

De Nederlandse Arbeidsinspectie bindt zich in haar toezicht op de onderdelen van de PGS-richtlijn die de Nederlandse Arbeidsinspectie in haar zienswijze aanvaardt. Waar de zienswijze van de Nederlandse Arbeidsinspectie afwijkt van voorgenomen publicatie, wordt die zienswijze in zijn geheel opgenomen in de PGS-richtlijn. Voor deze PGS-richtlijn is er geen afwijkende zienswijze van de NLA van toepassing.

De maatregelen met het oog op arbeidsveiligheid zijn te herkennen aan Arbeidsveiligheid.

Gelijkwaardige maatregelen

Een vanuit arbeidsomstandigheden gezien gelijkwaardige maatregel kan eveneens worden toegepast indien deze voldoet aan de criteria uit Paragraaf 8.1. Eventueel kan de Nederlandse Arbeidsinspectie maatregelen uit een PGS-richtlijn via een eis tot naleving verplicht stellen. Deze bevoegdheid staat in artikel 27 van de Arbeidsomstandighedenwet.

5.4Brand- en rampenbestrijding

De veiligheidsregio's hebben de taak om gemeenten te adviseren over branden, rampen en crises. Dit staat in artikel 10 van de Wet veiligheidsregio's (Wvr).

De brandweer is een onderdeel van de veiligheidsregio. De taken van de brandweer staan in artikel 25 van de Wvr. Dit zijn:

  • het voorkomen, beperken en bestrijden van brand;
  • het beperken van brandgevaar;
  • het voorkomen, beperken en bestrijden van ongevallen anders dan bij brand.

Daarnaast dragen de veiligheidsregio's zorg voor:

  • de voorbereiding op de bestrijding van branden, rampen en crises;
  • het organiseren van de rampenbestrijding;
  • het adviseren van andere overheden en organisaties op het gebied van brandpreventie, brandbestrijding en het voorkomen, beperken en bestrijden van ongevallen met gevaarlijke stoffen. Hiertoe hoort ook het adviseren van het bevoegd gezag Omgevingswet over voorschriften voor brand- en rampenbestrijding in omgevingsvergunningen.

Tot slot hebben de veiligheidsregio's een wettelijke taak tot het uitvoeren van inspecties bij Seveso-inrichtingen (artikel 13.17 van het Omgevingsbesluit en artikel 61 van de Wvr) en het opleggen van een bedrijfsbrandweeraanwijzing (artikel 31 van de Wvr).

Bij het uitvoeren van deze taken gebruiken de veiligheidsregio's PGS-richtlijnen. Brand- en rampenbestrijding omvat brandveiligheid, maar ook het ongecontroleerd vrijkomen van gevaarlijke stoffen die een bedreiging vormen voor de omgeving.

Algemene (brand)veiligheidseisen voor bouwwerken zijn geen onderdeel van PGS-richtlijnen maar volgen uit het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). De maatregelen die zijn gericht op brandpreventie en brandbestrijding op grond van de Omgevingswet, zijn aangeduid met Brandpreventie.

De maatregelen die zijn gesteld in het belang van de brand- en rampenbestrijding op grond van de Wvr, zijn aangeduid met Rampenbestrijding.

6Doelen

6.1Inleiding

In dit hoofdstuk staan de doelen die relevant zijn voor de veilige opslag en verlading van ammoniak. Met deze doelen is beoogd het risico zoveel mogelijk te beperken.

Bij elk doel staat met welke maatregelen aan het doel kan worden voldaan. Hierbij is het onderwerp van de maatregel vermeld. De volledige maatregel staat in Hoofdstuk 7.

Elk doel heeft een uniek nummer en is herkenbaar aan een paars kader. Bij de maatregelen in Hoofdstuk 7 staat steeds aan welke doelen de maatregel invulling geeft.

6.2Doelen

6.2.1Specifieke doelen productleidingen of laad-/losinstallatie

6.2.2Specifiek doel warmtewisselaar voor opwarmen vloeibare ammoniak

7Maatregelen

7.1Inleiding

Dit hoofdstuk bevat de verschillende preventieve en repressieve maatregelen die invulling geven aan de doelen uit Hoofdstuk 6. Dit kunnen bouwkundige, (installatie)technische en organisatorische maatregelen zijn. Als deze maatregelen zijn getroffen, wordt in elk geval aan de gestelde doelen voldaan.

Elke maatregel heeft een nummer en een onderwerp. Het nummer en onderwerp komen overeen met de aanduiding van de maatregel bij de doelen in Hoofdstuk 6.

Bij elke maatregel is met de markeringen Omgevingsveiligheid, Brandpreventie, Arbeidsveiligheid of Rampenbestrijding aangegeven wat de wettelijke basis is:

  • Omgevingsveiligheid: maatregel gericht op omgevingsveiligheid met een grondslag in de Omgevingswet;
  • Brandpreventie: maatregel gericht op brandpreventie en -bestrijding met een grondslag in de Omgevingswet (adviesrol Veiligheidsregio/brandweer);
  • Arbeidsveiligheid: maatregel gericht op arbeidsveiligheid met een grondslag in de Arbeidsomstandighedenwet;
  • Rampenbestrijding: maatregel gericht op brand- en rampenbestrijding met een grondslag in de Wet veiligheidsregio's.

De maatregelen staan in een blauw kader. Maatregelen die vergelijkbaar zijn met direct geldende eisen uit andere wetgeving zijn herkenbaar aan een oranje kader. Deze maatregelen hebben de letters 'MW' voor het nummer. Onder deze maatregelen staat een referentie naar de wettelijke bepaling bij de desbetreffende maatregel.

Interne veiligheidsafstanden

In de PGS-richtlijnen kunnen minimumafstanden opgenomen zijn. Deze minimumafstanden zijn bedoeld om escalatie van een voorzienbaar incident in of nabij een PGS-voorziening naar een ander installatieonderdeel, bouwwerken, opslagen en naar mensen niet zijnde werkenden (domino-effect) te voorkomen of te beperken. Deze minimumafstanden zijn niet hetzelfde als de afstanden die betrekking hebben op de gezondheid en veiligheid van werkenden in het kader van brand- en explosieveiligheid als bepaald in onder meer paragraaf 2a van het Arbeidsomstandighedenbesluit (ATEX). Die afstanden zijn onderdeel van het explosieveiligheidsdocument en zijn bijvoorbeeld afhankelijk van de zonering en mogelijke andere aanwezige stoffen. De arbeidsomstandighedenwetgeving gaat bij de berekening van de afstanden uit van worstcasescenario en -situatie waardoor de interne veiligheidsafstanden groter kunnen zijn dan diegene in de PGS-richtlijn.

7.1.1Gebruik van categorieën

De maatregelen in deze PGS-richtlijn kunnen generiek van toepassing zijn op de gehele ammoniakopslaginstallatie of alleen op een specifiek installatiedeel. Per maatregel is aangegeven met een categorie voor welke situaties(s) de betreffende maatregel van toepassing is. Binnen deze PGS-richtlijn worden de volgende categorieën onderscheiden:

  • ammoniakopslaginstallatie;
  • gekoelde atmosferische opslagtank;
  • productleidingen;
  • laden en lossen;
  • laden en lossen - weg;
  • laden en lossen - spoor;
  • laden en lossen - water.

7.2Drukapparatuur

7.2.1Europese richtlijn drukapparatuur (PED)

Een opslagtank voor koude, atmosferische ammoniak is geen drukapparatuur, door de ontwerpparameters van een gekoelde opslagtank voor ammoniak wordt deze uitgesloten door de PED (Wbda-wetgeving).

Binnen het toepassingsgebied van deze PGS-richtlijn zijn er installatiedelen die wel drukapparatuur zijn. Dit betreft onder andere het BOG-verwerkingssysteem, de warmtewisselaar voor opwarmen vloeibare ammoniak, productleidingen, pompleidingen in de tank en pompen.

Met de term drukapparatuur wordt apparatuur bedoeld met een ontwerpdruk die hoger is dan 0,5 barg. De exacte definitie van drukapparatuur volgt uit artikel 2 van de Europese Richtlijn drukapparatuur (PED) en luidt als volgt:

"‘drukapparatuur’ of ‘drukapparaten’: drukvaten, installatieleidingen, veiligheidsappendages en onder druk staande appendages, inclusief, voor zover van toepassing, de elementen die bevestigd zijn aan onder druk staande delen, zoals flenzen, tubulures, koppelingen, steunconstructies, hijsogen.’"

Drukapparatuur wordt onderverdeeld in:

  • drukvaten;
  • installatieleidingen;
  • veiligheidsappendages;
  • onder druk staande appendages.

Een enkelvoudig drukapparaat staat nooit op zichzelf; het wordt altijd geïntegreerd in een functioneel geheel. Dit wordt een samenstel genoemd. Een ammoniakopslaginstallatie bevat verschillende componenten/installatieonderdelen die drukapparatuur zijn. De opslagtank (geen drukapparatuur) en de overige componenten vormen samen een functioneel geheel. Dit geheel is een samenstel onder de PED. Dit betekent dat de risico's die de tank heeft op de drukapparatuur moeten worden beoordeeld. Daarnaast moet meegenomen worden of de tank als onderdeel van het samenstel niet leidt tot een onaanvaardbaar risico. De tank mag echter niet als drukapparatuur beoordeeld worden.

7.2.2Ontwerp

Drukapparatuur is een arbeidsmiddel met risico’s. De risico’s hebben niet alleen betrekking op de werknemers die ermee werken, maar ook op de omgeving en het milieu. Daarom stelt de wetgever eisen aan het op de markt aanbieden, in bedrijf stellen, gebruiken en nadien wijzigen en repareren van drukapparatuur. Dit is in Nederland vastgelegd in het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016. Op het in de handel brengen van drukapparatuur zijn Europese productrichtlijnen van toepassing. Dat betekent dat een fabrikant alleen producten in de handel mag brengen (voor het eerst op de markt mag aanbieden) die voldoen aan deze richtlijnen.

Bij de bouw van een ammoniakopslaginstallatie is het van groot belang om vooraf vast te stellen wie de fabrikant is:

  • Wordt een ammoniakopslaginstallatie gebouwd of gewijzigd onder de verantwoordelijkheid van een derde partij (een leverancier, een installateur, enz.) die de ammoniakopslaginstallatie in zijn geheel verhandelt aan de latere gebruiker, dan treedt deze derde partij in de rol van fabrikant. De derde partij is daarmee verantwoordelijk voor de naleving van de eisen die van toepassing zijn op dit samenstel.
  • Wordt een ammoniakopslaginstallatie gebouwd of gewijzigd onder verantwoordelijkheid van de gebruiker, dan wordt déze de fabrikant. De onderdelen worden geleverd door verschillende fabrikanten, maar de gebruiker is degene die de diverse onderdelen tot één functioneel geheel maakt. De gebruiker is ervoor verantwoordelijk dat het samenstel voldoet aan de Europese richtlijnen.

De ontwerpeisen voor een ammoniakopslaginstallatie liggen vast in de Europese Richtlijn drukapparatuur (PED). Deze richtlijn kent, zoals elke Europese productrichtlijn, essentiële veiligheidseisen die van toepassing zijn op alle drukapparatuur en samenstellen die in de handel worden gebracht. De fabrikant heeft de plicht om bij het ontwerp van drukapparatuur en samenstellen een analyse te maken van de risico’s en gevaren die bestaan ten gevolge van de druk. Bij het ontwerp en de bouw van drukapparatuur of samenstellen moet de fabrikant vervolgens rekening houden met deze risicoanalyse. De fabrikant kiest de meest passende maatregelen waarbij hij zich moet houden aan onderstaande beginselen:

  • Gevaren worden zoveel als redelijkerwijs mogelijk is, geëlimineerd of verkleind in het ontwerp.
  • Er worden passende beschermingsmaatregelen getroffen tegen gevaren die niet kunnen worden geëlimineerd.
  • De gebruikers worden, indien van toepassing, geïnformeerd over nog bestaande gevaren en of het nodig is dat er passende gevaarverminderende maatregelen worden genomen voor de installatie en/of het gebruik ervan. Deze maatregelen worden opgenomen in de gebruikershandleiding.

De risicoanalyse van de fabrikant is gebaseerd op scenario’s die in grote lijnen overeenkomen met de scenario’s uit Hoofdstuk 4 van deze PGS.

De essentiële eisen die worden gesteld aan het ontwerp van het drukapparaat, zijn vastgelegd in bijlage I van de Richtlijn drukapparatuur. De fabrikant moet voldoen aan deze eisen, wat onder andere betekent dat:

  • de ammoniakopslaginstallatie voldoende sterk is om de belastingen die kunnen worden verwacht (kracht, brand, hogedruk, enz.) te weerstaan;
  • er maatregelen zijn genomen om de ammoniakopslaginstallatie veilig te bedienen;
  • de ammoniakopslaginstallatie zodanig is ontworpen dat deze veilig kan worden geïnspecteerd;
  • de ammoniakopslaginstallatie veilig kan worden gevuld en geleegd;
  • er passende beveiligingen (zoals drukontlastkleppen of veerveiligheden) zijn aangebracht om in te grijpen als de druk ontoelaatbaar stijgt. Als een beveiliging wordt aangesproken, moet deze afblazen op een zodanige plaats dat daarbij geen gevaar voor personen kan optreden.

De ammoniakopslaginstallatie is een samenstel, maar de opslagtank zelf is geen drukapparatuur en hoeft daarom niet te voldoen aan de essentiële veiligheidseisen. Wel moet de tank beoordeeld worden op basis van goed vakmanschap om de risico’s zoveel mogelijk te beperken.

De overige componenten in het samenstel zijn wel drukapparatuur en deze moeten voldoen aan de essentiële eisen van de PED. Om te voldoen aan de essentiële eisen kan de fabrikant een geharmoniseerde norm toepassen. Dit is echter niet verplicht. Als de fabrikant geen geharmoniseerde norm toepast, zal hij moeten aantonen dat de ammoniakopslaginstallatie (voor zover vallend onder de PED) wel voldoet aan de essentiële eisen van de PED. In de praktijk blijkt het overgrote deel van ammoniakopslaginstallaties (voor zover vallend onder de PED) volgens geharmoniseerde normen te worden gebouwd.

Door middel van het doorlopen van een conformiteitsbeoordelingsprocedure laat de fabrikant zien dat de ammoniakopslaginstallatie voldoet aan de essentiële eisen van de PED. In de Europese productwetgeving is bepaald dat een EU-conformiteitsbeoordelingsinstantie (EU-CBI) toezicht moet houden op deze procedure. Een EU-CBI is geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie. De mate van toezicht is afhankelijk van het risico.

Met het aanbrengen van CE-markering (‘Conformité Européenne’) verklaart de fabrikant dat het apparaat voldoet aan de daarvoor geldende Europese eisen. Als de fabrikant een derde partij is (dus niet de gebruiker), moet déze de CE-markering aanbrengen op de ammoniakopslaginstallatie. Op de componenten/installatiedelen van een ammoniakopslaginstallatie die onder de PED vallen (het samenstel), hoeft slechts één CE-markering te worden aangebracht, dus niet één op elk afzonderlijk drukapparaat. Aan de andere kant behouden drukapparaten die met een eigen CE-markering in het samenstel zijn opgenomen, wél de eigen markering. Samen met de CE-markering moet algemene informatie (zoals naam en adres van de fabrikant, bouwjaar en essentiële maximaal toelaatbare grenswaarden) en specifieke gegevens die voor een veilige installatie, werking en gebruik van belang kunnen zijn (zoals afmetingen, toegepaste persdruk, insteldruk drukbeveiliging, vermogen, enz.), op de kenplaat worden aangebracht.

Als de conformiteitsbeoordelingsprocedure met succes is doorlopen, stelt de fabrikant een verklaring van overeenstemming op. Dit is een verklaring dat de ammoniakopslaginstallatie voldoet aan de essentiële eisen van de van toepassing zijnde productrichtlijnen. Verder stelt hij een technisch dossier samen. Dit dossier omvat ten minste:

  • een algemene beschrijving van ammoniakopslaginstallatie;
  • ontwerp- en fabricagetekeningen en schematische voorstellingen van componenten;
  • beschrijvingen en toelichtingen bij de tekeningen en schematische voorstellingen;
  • een lijst van toegepaste (geharmoniseerde) normen;
  • berekeningen van ontwerpen, uitgevoerde controles;
  • testverslagen.

De fabrikant is niet verplicht het technisch constructiedossier te overhandigen aan de gebruiker, maar het wordt aanbevolen om met de aanschaf van de ammoniakopslaginstallatie te bedingen dat het technisch dossier wordt meegeleverd.

Ten slotte is de fabrikant verplicht een gebruikershandleiding mee te leveren met de ammoniakopslaginstallatie. Hierin worden de restrisico’s beschreven en worden instructies gegeven voor hoe de installatie veilig kan worden gebruikt.

7.2.3Gebruik

Het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016 (Wbda 2016) stelt niet alleen eisen aan het in de handel brengen van drukapparatuur, maar ook aan de ingebruikname en het gebruik van drukapparatuur. Het is de verantwoordelijkheid van de gebruiker van de ammoniakopslaginstallatie om hieraan te voldoen. De gebruiker moet de ammoniakopslaginstallatie laten keuren voordat deze in gebruik wordt genomen, bij wijzigingen of reparaties en verder zo vaak als nodig is.

De indeling van drukapparatuur bepaalt wie deze keuringen moet uitvoeren en wanneer de keuringen moeten plaatsvinden. Dit is geregeld in de Warenwetregeling drukapparatuur 2016. Verplichtingen die zijn opgenomen in een besluit, worden vaak uitgewerkt in een regeling. In de Warenwetregeling drukapparatuur 2016 is drukapparatuur aangewezen die in de risicocategorie valt die moet worden gekeurd door een Nederlandse conformiteitsbeoordelingsinstantie (NL-CBI). Ook een NL-CBI is door de Raad voor Accreditatie geaccrediteerd.

Drukapparatuur die niet is aangewezen, moet op grond van het Arbobesluit worden gekeurd door een deskundige.

Bij ammoniakopslaginstallaties zijn de vaten aangewezen drukapparatuur als de druk P · volume V boven een bepaalde waarde is. Een leiding is aangewezen boven een bepaalde druk en/of diameter. Een gebruiker kan op verschillende manieren vaststellen welke drukapparatuur in de ammoniakopslaginstallatie aangewezen drukapparatuur is:

  • aan de hand van artikel 2 van de Warenwetregeling drukapparatuur 2016;
  • door de fabrikant te benaderen; wellicht staat het in de handleiding van de installatie;
  • door een NL-CBI te benaderen.

De aangewezen drukapparatuur in de ammoniakopslaginstallatie moet worden gekeurd voordat deze de eerste keer in gebruik wordt genomen. Het doel van de keuring voor ingebruikname is om vast te stellen of de ammoniakopslaginstallatie voldoet aan de Europese richtlijnen en veilig kan worden gebruikt. Daarbij wordt onder andere beoordeeld of de installatie is opgesteld zoals is opgenomen in de handleiding. De keuring wordt uitgevoerd door een NL-CBI. Deze geeft een verklaring van ingebruikneming af.

Het doel van de periodieke herkeuring is om vast te stellen of de installatie nog veilig kan worden gebruikt. Aangewezen drukapparatuur wordt elke vier jaar gekeurd door een NL-CBI, ammoniakkoelinstallaties vaak elke zes jaar. Hiervoor wordt een verklaring van herkeuring afgegeven. De keuring van niet-aangewezen drukapparatuur moet worden uitgevoerd door een deskundige. Deze stelt ook hiervan een rapportage op. Dit is verplicht op basis van het Arbeidsomstandighedenbesluit. De gebruiker is ervoor verantwoordelijk dat er afstemming plaatsvindt tussen de NL-CBI en de deskundige over hoe de ammoniakopslaginstallatie in zijn geheel weer veilig kan worden gebruikt.

Ook het uitvoeren van reparaties en wijzigingen aan de ammoniakopslaginstallatie is de verantwoordelijkheid van de gebruiker. Daarbij is veelal toezicht vereist door een NL-CBI. Voordat een reparatie of wijziging wordt uitgevoerd, wordt aangeraden om contact te zoeken met een NL-CBI. Bepaalde ingrijpende wijzigingen kunnen tot gevolg hebben dat de gegevens op de kenplaat niet meer kloppen. In dat geval moet een EU-CBI hierbij worden betrokken. Regulier onderhoud aan de ammoniakopslaginstallatie moet worden uitgevoerd zoals is voorgeschreven in de handleiding van de fabrikant.

Zolang de ammoniakopslaginstallatie in werking is of in werking kan worden gesteld, bewaart de gebruiker de volgende documenten:

  • de EG-verklaring van overeenstemming (volgens de ‘oude’ PED 97/23/EG) of de EU-conformiteitsverklaring (volgens de ‘nieuwe’ PED 2014/68/EU);
  • de gebruiksaanwijzing;
  • de verklaring van ingebruikneming;
  • de verklaring van herkeuring;
  • het aantekenblad;
  • de bij de beoordelingen en keuringen behorende rapporten.

Het aantekenblad wordt meegeleverd met de verklaring van ingebruikneming. Uitsluitend de betrokken NL-CBI is bevoegd op het aantekenblad aantekeningen te maken.

De Nederlandse Arbeidsinspectie is toezichthouder op de naleving van de Arbeidsomstandighedenwet (en het Arbeidsomstandighedenbesluit) en de Warenwet (en het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016). De verplichtingen uit deze wetten worden niet als maatregel opgenomen in deze PGS. In deze PGS worden de verplichtingen van de gebruiker samengevat. De verplichtingen in de Arbowet en de Warenwet en de onderliggende besluiten kunnen evenmin worden opgenomen in een omgevingsvergunning.

7.3Explosieve atmosferen

7.3.1Wetgeving

Wanneer de kans bestaat dat er een explosieve atmosfeer ontstaat, dan zijn er twee vormen van directwerkende wetgeving van toepassing. Enerzijds zijn er de verplichtingen voor de werkgever die voortvloeien uit het Arbeidsomstandighedenbesluit. Anderzijds zijn er de verplichtingen voor de fabrikant van explosieveilige apparatuur die voortvloeien uit het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016.

Hieronder wordt een nadere toelichting gegeven op deze besluiten. De verplichtingen vanuit deze besluiten zijn niet in deze PGS opgenomen.

De Nederlandse Arbeidsinspectie is toezichthouder op de naleving van beide besluiten.

Meer informatie is te vinden in de volgende documenten:

  • ATEX 2014/34/EU Guidelines, 3nd edition – May 2020;
  • Niet-bindende praktijkgids met het oog op de tenuitvoerlegging van Richtlijn 1999/92/EG – april 2005;
  • Richtlijn voor uitvoering van productvoorschriften van de EU (de Blauwe Gids) – 2022.

7.3.2Verplichtingen werkgever

Wanneer er binnen een bedrijf brandbare stoffen (gassen, vloeistoffen en vaste stoffen) aanwezig zijn, dan bestaat het gevaar op explosie. Werknemers moeten worden beschermd tegen dit gevaar.

Het Arbeidsomstandighedenbesluit heeft daartoe verplichtingen opgenomen waar de werkgever invulling aan moet geven. Het doel van deze verplichtingen is:

  • het ontstaan van explosieve atmosferen zoveel mogelijk te voorkomen;
  • de ontsteking van explosieve atmosferen te vermijden;
  • de schadelijke gevolgen van een explosie te beperken.

De verplichtingen waar de werkgever invulling aan moet geven, worden beschreven in hoofdstuk 3 'Inrichting arbeidsplaatsen', paragraaf 2a; artikel 3.5a t/m 3.5f van het Arbeidsomstandighedenbesluit. Samengevat betreft dit de volgende verplichtingen:

  • het beoordelen van explosierisico's (risico-inventarisatie en -evaluatie);
  • het indelen van gebieden waar explosieve atmosferen kunnen voorkomen in gevarenzones (zie Paragraaf 7.3.3);
  • het nemen van zowel technische als organisatorische maatregelen in gevarenzones;
  • het informeren van medewerkers;
  • het vastleggen van bovenstaande in een explosieveiligheidsdocument.

Met het opnemen van deze verplichtingen in het Arbeidsomstandighedenbesluit is de Europese richtlijn 1999/92/EG in de Nederlandse wetgeving opgenomen.

Informatieve aanwijzingen voor het opstellen van een gevarenzone-indeling staan in NPR 7910-1:2020+C1:2021 voor gasexplosiegevaar en NPR 7910-2:2020+C1:2021 voor stofexplosiegevaar.

Aanvullende informatie over het opstellen van een explosieveiligheidsdocument en hoe een werkgever moet omgaan met explosieveiligheid, zijn te vinden via het arboportaal.

7.3.3Explosieveilige apparatuur

De in de voorgaande paragraaf genoemde gevarenzone-indeling kent een indeling naar zones overeenkomstig onderstaande tabel.

Tabel 2 – Aanwezigheid van explosieve atmosfeer

Voortdurend en gedurende lange periode

Af en toe

Zelden en gedurende korte periode

Gas (als brandbaar medium)

Zone 0

Zone 1

Zone 2

Stof (als brandbaar medium)

Zone 20

Zone 21

Zone 22

Wanneer er sprake is van een gevarenzone, dan moet de apparatuur die wordt geplaatst binnen deze zone, geschikt zijn overeenkomstig het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016 volgens het volgende principe:

  • Zone 0/20 – categorie 1-apparatuur;
  • Zone 1/21 – categorie 1- of categorie 2-apparatuur;
  • Zone 2/22 – categorie 1-, categorie 2- of categorie 3-apparatuur.

De fabrikant van de apparatuur geeft aan in zijn EU-conformiteitsverklaring tot welke categorie de desbetreffende apparatuur behoort en wat het beoogde gebruik ervan is. Deze EU-conformiteitsverklaring is verplicht voor fabrikanten en komt voort uit de Europese productrichtlijn 2014/34/EU. Deze richtlijn heeft betrekking op de technische integriteit en bevat doelvoorschriften voor apparatuur en beveiligingssystemen die worden gebruikt op plaatsen met explosiegevaar.

In Nederland is de productrichtlijn 2014/34/EU geïmplementeerd in het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016.

7.3.4Aandachtspunten bij de atmosferische opslag van ammoniak

Als er ammoniak vrijkomt, kan er zich in een besloten ruimte een explosieve atmosfeer vormen. De installatie zal zich hierdoor geheel of gedeeltelijk in haar eigen gevarenzone bevinden. De gevarenzone zal zich waarschijnlijk uitstrekken tot buiten de installatie.

Het is voor de werkgever van belang om informatie te hebben over de omvang en de klasse van de gevarenzone die door de installatie (of onderdelen daarvan) wordt (worden) gecreëerd. De werkgever moet vervolgens conform het Arbeidsomstandighedenbesluit passende maatregelen nemen ter bescherming van de werknemers. De informatie die de werkgever nodig heeft, moet worden geleverd door de leverancier van de installatie. De leverancier beschikt over de informatie over temperaturen, drukken en technische specificaties van onderdelen die van belang zijn bij het bepalen van de gevarenzones. De vorm waarin de informatie wordt geleverd (bijvoorbeeld een complete zoneringstekening), moet worden afgestemd tussen de eindgebruiker/werkgever en de leverancier.

Apparaten die onderdeel zijn van de installatie, moeten door de leverancier van de installatie worden geselecteerd op geschiktheid voor toepassing in een gevarenzone.

Wanneer het samenstel op locatie wordt opgebouwd (installatie), dan valt het geheel buiten het toepassingsbereik van de Europese productrichtlijn 2014/34/EU.

Wordt het samenstel geleverd als een kant-en-klaarproduct, dan valt dit product wel onder de Europese productrichtlijn 2014/34/EU en moet de fabrikant overeenstemming met deze richtlijn aantonen. De fabrikant moet instructies verstrekken voor onder andere het installeren, het gebruik, de onderhoud van het samenstel.

7.3.5Wijzigingen aan bestaande installatie

Als aan een bestaande installatie wijzigingen worden doorgevoerd, dan zal opnieuw moeten worden vastgesteld in hoeverre de wijzigingen van invloed zijn op het ontstaan van een explosieve atmosfeer. Als dit het geval is, zullen maatregelen ter voorkoming van ontsteking en bescherming van werknemers opnieuw moeten worden overwogen.

Bij substantiële wijzigingen aan explosieve-atmosfeergecertificeerde apparatuur zal opnieuw overeenstemming met de 2014/34/EU-richtlijn, volgens de daarvoor geldende procedures, moeten worden vastgesteld. Dit geldt ook wanneer de eindgebruiker wijzigingen aanbrengt. De eindgebruiker wordt in dat geval beschouwd als fabrikant.

Wijzigingen aan een bestaande installatie kunnen bestaan uit:

  • het vervangen van onderdelen (als gevolg van slijtage);
  • reparatie;
  • modificaties.

7.4Basisveiligheid

7.5Terreininrichting

7.5.1Veiligheidsafstanden

Bij het bepalen van de interne veiligheidsafstanden zijn drie onderdelen van de ammoniakopslag van belang:

  • de opslagtank;
  • de productleidingen;
  • de laad- en losinstallatie.

Het belangrijkste uitgangspunt bij het vaststellen van interne afstanden is het voorkomen van interne domino-effecten. Hierbij geldt dat de installatie wordt beschermd tegen invloeden van interne objecten. Vanwege het ontbreken van een brandscenario (zie Paragraaf 2.1.3) zijn tussen ammoniakvoerende delen van de ammoniakopslaginstallaties geen interne afstanden van toepassing voor het brandscenario.

7.6Constructie en uitvoering ammoniakopslaginstallatie

7.6.1Inleiding

In deze paragraaf staan de eisen die gedurende de gehele levensfase aan de (re)constructie en installatie van de ammoniakopslaginstallatie en toebehoren worden gesteld. De eisen met betrekking tot de periodieke keuring en controle, onderhoud en de benodigde registratiedocumentatie staan in Paragraaf 7.9.

7.6.1.1Algemene uitgangspunten voor veilig ontwerp van de ammoniakopslaginstallatie

Het uitgangspunt voor het ontwerp van een ammoniakopslagtank, maar ook het geheel van de ammoniakopslaginstallatie inclusief bijbehorende installaties, is het minimaliseren van de kans dat ammoniak kan vrijkomen. Dit uitgangspunt wordt ingegeven door de grote effectcontouren van een incident met ammoniakopslag, de arbeidsveiligheidsrisico's van het werken met ammoniak en de risico's voor het aquatisch milieu. Een intrinsiek veilig ontwerp van de opslagtank met een lage faalfrequentie is daarbij wenselijk. Deze uitgangspunten leiden tot de volgende uitgangspunten voor maatregelen voor het ontwerp van de ammoniakopslagtank (Afbeelding 2):

  • levensduur opslagtank minimaal 50 jaar;
  • full-containmentopslagtank;
  • opslagtank voorzien van een betonnen buitenwand;
  • geen doorvoeringen door wand en bodem;
  • interne pompen;
  • fundering op palen;
  • isolatie bij voorkeur niet in de annulaire ruimte tussen binnen- en buitentank.

Deze uitgangspunten zijn nader uitgewerkt in de maatregelen in Paragraaf 7.6.2.

Afbeelding 2 – Schematische weergave full-containmentopslagtank

Toelichting bij de ontwerpuitgangspunten

Levensduur opslagtank minimaal 50 jaar

Dit uitgangspunt is mede gebaseerd op het gegeven dat de opslagtank zo min mogelijk uit bedrijf hoeft te worden genomen. Het streven is om tijdens de levensduur de opslagtank niet uit bedrijf te hoeven nemen. Het voordeel van een in-service-inspectie zit hem in verschillende aspecten. Belangrijkste is dat de opslagtank niet blootgesteld hoeft te worden aan een zuurstofatmosfeer, een trigger voor SCC (stress corrosion cracking). Daarnaast hoeft de opslagtank niet naar de omgevingstemperatuur gebracht te worden en wordt de operationele downtime daarmee verkort. Eveneens zijn er incidenten bekend die juist zijn opgetreden tijdens het commisioning- en decomissioningproces van een opslagtank (o.a Rostock 2005). De risico's als gevolg van het te snel opwarmen en te snel afkoelen van de opslagtank liggen in de spanningsopbouw in het materiaal en triggert SCC. Deze risico's kunnen worden vermeden met een in-service-inspectie.

Full-containmentopslagtank

Er bestaan meerdere constructievormen voor de opslag van gekoelde ammoniak, de dubbelwandige opslagtank (double containment) en de volledig omsloten opslagtank (full containment). Het nadeel van een double-containmentopslagtank is dat bij lekkage uit de binnentank (primaire tank) de vloeistof wordt opgevangen door de secondaire tank, maar er wel ammoniakdamp op hoogte wordt geëmitteerd naar de atmosfeer. De full-containmentopslagtank heeft dit nadeel niet. Bij een lekkage van de binnentank (primaire tank) zal er geen ammoniakdamp geëmitteerd worden naar de atmosfeer. Dit maakt de full-containmentopslagtank een beter concept dan een double-containmentopslagtank. Full containment wordt om die reden beschouwd als de best beschikbare techniek (BBT) voor nieuwbouw.

Betonnen buitenwand

Een betonnen buitenwand biedt bescherming tegen een drukgolf en de impact van fragmenten, brokstukken en projectielen en biedt bescherming tegen warmteaanstraling van buitenaf. Fragmenten kunnen ontstaan bij een explosie van bijvoorbeeld een drukvat of leiding onder druk. Wanneer fragmenten de stalen buitenwand van een full-containmentopslagtank perforeren, zal een ammoniakdampwolk op leefniveau ontstaan; wanneer ook de wand van de primaire opslagtank geperforeerd wordt, zal de opslagtank leeglopen. Om dit risico te ondervangen is een betonnen buitenwand de BBT. Een aanvullend voordeel is dat de betonnen buitenwand, inclusief regendak, bescherming biedt tegen weersinvloeden in de ruimte tussen de betonnen buitenwand en de stalen secundaire tank. De levensduur van de isolatie, die aan de buitenzijde van de stalen secondaire tank kan worden aangebracht, wordt hiermee verlengd.

Geen doorvoeringen door wand en bodem en interne pompen

Er mogen geen doorvoeringen door de primaire tank aanwezig zijn. Deze doorvoeringen door de wand geven een grotere kans op vloeistoflekkage en het leeglopen van de opslagtank. Tevens wordt hierdoor een koppeling tussen binnen- en buitentank voorkomen, wat de kans op falen van de opslagtank verder verlaagt.

Door pompen in de opslagtank te plaatsen, worden kwetsbare doorvoeringen door de wand of bodem vermeden, aangezien bij externe pompen een doorvoer tussen wand of bodem nodig is. Tevens geldt dat de tankdoorvoering bij een in-service-inspectie met een robot een obstakel wordt, terwijl de lassen rond de doorvoering juist goed onderzocht moeten worden. Uiteraard moeten de interne pompen ook onderhouden worden, dat betekent dat iedere pomp periodiek uit de vloeistof ‘getrokken’ zal worden voor onderhoud. De arbeidsveiligheidsrisico's voor zowel de configuratie van interne als externe pompen worden als niet significant verschillend beschouwd, gezien de 'first break'-procedures die gevolgd moeten worden.

Fundering op palen

Een risico is dat de grond bevriest door de koude ammoniak in de opslagtank en dat deze daardoor instabiel wordt. Door toepassing van een fundering op palen met een zogenoemde 'air gap' wordt dit voorkomen. Een alternatief is elektrische vloerverwarming. Het nadeel van deze oplossing is dat de stroom kan uitvallen en daarmee alsnog de grond bevriest. Een tweede nadeel is het stroomverbruik; de vloerverwarming zal een flinke hoeveelheid stroom op jaarbasis gebruiken. Een fundering op palen kent deze problemen niet.

Isolatie bij voorkeur niet in de annulaire ruimte tussen binnen- en buitentank

Isolatiematerialen in een ammoniakomgeving zijn vaak aan degradatie van het isolatiemateriaal onderhevig. Isolatiematerialen (zoals PIR, PUR en PUF) zijn niet bestand tegen ammoniak en kunnen niet worden toegepast in de full-containmentopslagtank. Dit maakt dat een full-contaimentopslagtank met een metalen liner en een betonnen buitenwand niet geschikt is voor het toepassen van deze isolatiematerialen, omdat bij die configuratie er isolatie aan de binnenkant van de opslagtank noodzakelijk is. Vandaar dat in de industrie bij een full-containmentopslagtank (staal-staal opslagtank) er isolatie wordt aangebracht aan de buitenste stalen wand.

Deze stalen wand met uitwendige isolatie wordt beschermd met een betonnen buitenwand op ongeveer 1 m - 2 m tegen externe impact en met een regenscherm aan de bovenkant, ook tegen weersinvloeden. Deze bescherming tegen weersinvloeden heeft als voordeel dat de levensduur van het isolatiemateriaal wordt verlengd.

Perliet wordt als isolatiemateriaal in een full-containmentopslagtank gebruikt om o.a. cryogene vloeistoffen zoals LNG met een opslagtemperatuur van -162 °C koud te houden. Wereldwijd zijn er ook voorbeelden bekend voor de toepassing van perliet bij ammoniakopslagen. Het nadeel van perliet is echter dat hiermee de annulaire ruimte wordt opgevuld en het gas, in dit geval ammoniak, zich tussen het perliet gaat bevinden. Dit laatste geeft problemen bij het ammoniakvrij maken van de opslagtank bij een out-of-service-inspectie en het opslaan/verwerken van de perliet buiten de tank gedurende de inspectie. Het feit dat de annulaire ruimte gevuld is met perliet maakt het onmogelijk om een in-service-inspectie uit te voeren waarbij de buitenkant van de binnentank met een robot kan worden geïnspecteerd. Een keuze voor perliet zou dus leiden tot meer out-of-service-inspecties met de daarbij behorende problemen met het vrijkomende perliet. Deze eigenschappen dragen niet bij aan het streven om zoveel mogelijk in-service-inspecties te doen en de tank zo min mogelijk uit bedrijf te hoeven nemen. Daarom is het gebruik van perliet als isolatiemateriaal voor de opslag van ammoniak niet toegestaan.

Ten aanzien van de toe te passen materialen voor isolatie worden er geen materialen uitgesloten (behalve perliet) of alleen een bepaalde toepassing voorgeschreven om ook innovaties naar de toekomst toe mogelijk te maken. Wel zijn er voorwaarden vanuit de maatregelen voor onderhoud en inspectie, zie Paragraaf 7.9.2, bijvoorbeeld het mogelijk zijn van 'acoustic emission testing' (AET).

7.6.2Constructie van stationaire opslagtanks voor gekoelde vloeibare ammoniak

7.6.2.1Instrumentatie en beveiligingssystemen
7.6.2.2Aarding en bliksembeveiliging
7.6.2.3Systeem voor afkoelen
7.6.2.4Boil-offgas (BOG)-compressie

7.6.3Leidingen, appendages en toebehoren

De eisen voor de leidingen, appendages en toebehoren betreffen de opslagtanks voor gekoelde vloeibare ammoniak (atmosferische opslag). Op leidingen, appendages en toebehoren met een druk > 0,5 bar ten opzichte van de atmosferische druk is het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016 van toepassing.

7.6.3.1Aansluitingen op de opslagtank
7.6.3.2Appendages en pakkingen
7.6.3.3Constructie van productleidingen

Vloeistofleidingen vormen vanwege hun grote capaciteiten een groot risico als de leiding scheurt. Het risico is groter bij leidingen voor warme ammoniak. Warme ammoniak die onder druk vrijkomt, heeft een groter uitstroomdebiet en onmiddellijke gasvorming, wat resulteert in een groter verspreidingsgebied van een ammoniakgaswolk. Leidingen voor warme ammoniak moeten dus worden ontworpen met een beperkt debiet, of gesegmenteerde volumes die kleiner zijn dan leidingen voor koude ammoniak.

7.6.4Warmtewisselaar voor het opwarmen van vloeibare ammoniak

7.6.5Ammoniakgasdetectie

7.7Constructie en uitvoering van laad- en losinstallatie

7.7.1De laad- en losplaats

7.7.2Constructie verlaadinstallatie

7.7.3Voorzieningen op de laad- en losplaats

7.8Bedrijfsvoering

7.8.1Inleiding

In dit hoofdstuk staan de maatregelen die gericht zijn op het gebruik van de ammoniakopslaginstallatie. Hieronder wordt onder andere verstaan het vullen van de opslagtank, de opslag in de opslagtank en het afleveren vanuit de opslagtank.

7.8.2Bediening

7.8.3Laden/lossen

7.9Inspectie, onderhoud, keuring, registratie en documentatie van ammoniakopslaginstallaties

7.9.1Inleiding

Dit hoofdstuk betreft de periodieke inspecties en keuringen, het verrichte onderhoud en de vereiste documentatie gedurende de levensduur van de ammoniakopslaginstallatie. Door het uitvoeren van periodieke inspecties wordt de betrouwbaarheid van de ammoniakopslaginstallatie bewaakt.

7.9.2Keuring, onderhoud en inspectie ammoniakopslaginstallatie

Voor de delen van de ammoniakopslaginstallatie die vallen onder de PED, zie Paragraaf 7.2.1, gelden de eisen uit het Wbda 2016 voor keuring, onderhoud en inspectie.

Voor de delen van de ammoniakopslaginstallatie die niet vallen onder de PED (zoals de opslagtank), zie Paragraaf 7.2.1, is besloten om ook de systematiek van het Wbda 2016 toe te passen, inclusief de van toepassing zijnde keuringsinstanties. De essentiële eisen worden echter niet gebruikt. In plaats daarvan wordt uitgegaan van de eisen uit deze PGS-richtlijn.

Voor de opslagtank geldt het uitgangspunt dat de opslagtank zo min mogelijk geopend wordt voor 'out of service'-inspecties. Dit om zuurstof in de tank te voorkomen en daarmee het risico op SCC te verkleinen.

7.9.3Onderhoud en inspectie van de laad- en losinstallatie

7.9.4Registratie en documentatie

7.10Incidenten en calamiteiten

7.10.1Inleiding

Wanneer een ammoniaklekkage plaatsvindt, worden zo spoedig mogelijk maatregelen getroffen om het lek te dichten en/of de gevolgen onder controle te krijgen. De maatregelen van deze richtlijn zijn erop gericht de kans op een grotere lekkage zo klein mogelijk te houden. Er zal echter altijd een restrisico blijven, daarom moeten bestrijdingsmaatregelen worden voorbereid. De doelstelling daarbij is het beperken van de hoeveelheid ammoniak die uit de opslag en/of verwerkingsinstallatie vrijkomt en het beperken van de gevolgen van dit vrijkomen.

7.10.2Incidenten

7.10.2.1Maatregelen bij ammoniaklekkage en brand

8Gelijkwaardige maatregelen

8.1Criteria voor het toepassen van gelijkwaardige maatregelen

Een gelijkwaardige maatregel is een alternatief voor een in een PGS-richtlijn beschreven maatregel. Als een bedrijf een alternatief wil toepassen voor een in Hoofdstuk 7 genoemde maatregel, dan is het van belang vooraf de volgende aspecten na te gaan:

  • Mag een alternatieve maatregel worden toegepast?
  • Voldoet het alternatief aan de criteria waaraan het wordt getoetst?
  • Welke formele stappen zijn nodig om een alternatief toe te kunnen passen?

Ook is het van belang alle gegevens goed te documenteren, omdat het bevoegd gezag of de toezichthouder moet kunnen beoordelen of de alternatieve maatregel gelijkwaardig is. Deze aspecten zijn hieronder nader toegelicht.

Mag een alternatieve maatregel worden toegepast?

Dat hangt af van de wettelijke grondslag van de maatregel. Dit is per maatregel aangeduid met:

  • Omgevingsveiligheid (omgevingsveiligheid);
  • Brandpreventie (brandpreventie omgevingsveiligheid);
  • Arbeidsveiligheid (arbeidsveiligheid);
  • Rampenbestrijding (brand- en rampenbestrijding).

8.2De wettelijke grondslag is arbeidsveiligheid

Deze maatregel heeft betrekking op de veiligheid van werknemers. Een andere dan de beschreven maatregel is mogelijk zolang de wetgeving dit toelaat. De mogelijkheid tot het treffen van (alternatieve) gelijkwaardige maatregelen geldt alleen voor de maatregelen die een nadere uitwerking zijn van de doelvoorschriften in de arbeidsomstandighedenwetgeving. Die mogelijkheid is er in elk geval niet voor middelvoorschriften uit de arbeidsomstandighedenwetgeving en verplichtingen uit verordeningen, warenwetbesluiten en productrichtlijnen, zoals:

  • het verbod op het werken met bepaalde stoffen;
  • maatregelen in paragraaf 2a ‘Explosieve atmosferen’ van het Arbeidsomstandighedenbesluit;
  • maatregelen/verplichtingen uit de Verordening persoonlijke beschermingsmiddelen, de Warenwetbesluiten drukapparatuur 2016, explosieveilig materieel 2016, Warenwetbesluit machines, enz.

In de PGS-reeks worden de Arbeidsveiligheid-maatregelen waarvan niet mag worden afgeweken, geplaatst in een oranje blok met oranje tekst (directwerkende wetgeving-maatregel).

Gelijkwaardigheid wil zeggen dat de alternatieve maatregel de veiligheid van de werknemers op minimaal hetzelfde niveau beschermt (zie hiervoor ook onderstaand kader met criteria voor de toetsing van de gelijkwaardigheid). De verantwoordelijkheid voor het onderbouwd aantonen van de gelijkwaardigheid van alternatieve maatregelen ligt bij het bedrijf. Dat vereist een zorgvuldige documentatie. Voorafgaande toestemming is niet nodig. Pas bij toezicht of ongevalsonderzoek wordt er door de Nederlandse Arbeidsinspectie getoetst.

Criteria arbeidsveiligheid voor het toepassen van gelijkwaardige maatregelen

Bij de toetsing van gelijkwaardigheid hanteert de Nederlandse Arbeidsinspectie een aantal criteria:

  • Vanuit arbeidsomstandigheden gezien is een alternatieve maatregel gelijkwaardig aan de PGS-maatregel als deze voldoet aan:
    1. de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening, ook wel de stand der techniek genoemd;
    2. een onveranderde trede in de arbeidshygiënische strategie;
    3. het uitgangspunt dat organisatorische maatregelen geen alternatief zijn voor technische maatregelen;
  • Een alternatieve maatregel is gelijkwaardig als de veiligheid van de werknemers minimaal op hetzelfde niveau beschermd is. Het is aan de werkgever om te bepalen welke maatregelen hij moet treffen om de werknemers te beschermen.
  • Gelijkwaardige maatregelen zijn een nadere uitwerking van de doelvoorschriften in de wetgeving. Voor middelvoorschriften en productrichtlijnen is het gelijkwaardigheidsprincipe niet van kracht. De beoordeling van gelijkwaardigheid van maatregelen ten behoeve van de veiligheid van werknemers is een taak en verantwoordelijkheid die alleen bij de Nederlandse Arbeidsinspectie ligt.
  • De Nederlandse Arbeidsinspectie beoordeelt de gelijkwaardigheid van maatregelen ten behoeve van de veiligheid van werknemers bij inspecties en ongevalsonderzoek in het kader van de naleving van de Arbeidsomstandighedenwet.

8.3De wettelijke grondslag is omgevingsveiligheid of brandpreventie omgevingsveiligheid

Een maatregel met grondslag omgevingsveiligheid of brandpreventie omgevingsveiligheid is beschreven vanuit de doelen van de Omgevingswet. Een andere dan de beschreven maatregel is altijd mogelijk, mits deze alternatieve maatregel gelijkwaardig is. Bij de beoordeling geldt als criterium of er met het alternatief hetzelfde resultaat wordt bereikt. Dat resultaat is gekoppeld aan het doel uit deze PGS-richtlijn waarvoor de maatregel is beschreven. Het bedrijf moet de gelijkwaardigheid goed onderbouwd kunnen aantonen. Het bevoegd gezag heeft bij de toetsing een zekere beoordelingsvrijheid.

Wel moet het bedrijf de juiste procedure volgen. Dat betekent dat bij een vergunningplichtige activiteit de gelijkwaardigheid bij het bevoegd gezag vooraf moet worden aangetoond. Het resultaat van de beoordeling wordt vastgelegd in een beschikking.

Bij een niet-vergunningplichtige activiteit is er afhankelijk van het concrete geval een van de volgende processen van toepassing;

  • het gelijkwaardige alternatief moet vooraf worden aangevraagd waarna een maatwerkbesluit wordt opgesteld;
  • het gelijkwaardige alternatief moet vier weken vooraf worden gemeld.

Er volgt geen beoordeling vooraf, die komt pas bij het toezicht aan de orde. Het bedrijf moet op elk moment de gelijkwaardigheid goed onderbouwd kunnen aantonen met documentatie.

8.4De wettelijke grondslag is zowel arbeidsveiligheid als omgevingsveiligheid/brandpreventie omgevingsveiligheid

Als de wettelijke grondslag voor een maatregel zowel Arbeidsveiligheid als Omgevingsveiligheid /Brandpreventieis, dan gelden alle genoemde criteria en formele eisen. Elk bevoegd gezag beoordeelt alleen op grond van de doelen die voor zijn wetgevingsgebied gelden.

8.5Het documenteren van de gelijkwaardigheid van een alternatieve maatregel

Het goed onderbouwen en documenteren van de gelijkwaardigheid van een alternatieve maatregel is van belang. De wijze waarop een bedrijf dat kan doen, is afhankelijk van de specifieke omstandigheden en de aard van de maatregel. Aandachtspunten zijn in elk geval de volgende vragen:

  • Voor welke maatregel uit deze PGS-richtlijn is de voorgestelde maatregel een alternatief?
  • Op welke scenario’s en doelen heeft de alternatieve maatregel betrekking?
  • Kan worden aangetoond dat de alternatieve maatregel in dezelfde mate de doelen uit deze PGS-richtlijn bereikt en het optreden van scenario’s voorkomt of beperkt?
  • Wat is de mogelijke samenhang en het effect daarvan tussen de alternatieve maatregel en andere maatregelen uit deze PGS-richtlijn?
  • Is er een zorgvuldige onderbouwing dat aan de criteria voor de arbeidsveiligheid (zie kader) is voldaan?
  • Zijn alle onderzoeksrapporten, bevindingen, installatiegegevens, enz. die betrekking hebben op de gelijkwaardige alternatieve maatregel, goed gedocumenteerd?

Voor het proces voor de beoordeling van de gelijkwaardigheid van PGS-maatregelen in het kader van PGS Nieuwe Stijl is een informatieve Handreiking Beoordeling gelijkwaardigheid PGS-maatregelen ontwikkeld.

Bijlage AAfkortingen en begrippen

Deze bijlage bevat een lijst met afkortingen en begrippen die in deze PGS-richtlijn voorkomen. Deze PGS-richtlijn sluit zoveel mogelijk aan bij de begrippen uit het Besluit activiteiten leefomgeving en andere relevante wetten en regels. In de praktijk kunnen ook andere termen voorkomen. Daarom is in deze bijlage bij een aantal begrippen ook een alternatieve omschrijving gegeven, zodat duidelijk is wat met een bepaald begrip is bedoeld.

Bekijk deze tabel in een popup venster

Begrip of afkorting

Betekenis

Alternatieve omschrijving

ADN

Europese overeenkomst voor het internationale vervoer van gevaarlijke goederen over de binnenwateren.

ADR

Europese overeenkomst voor het internationale vervoer van gevaarlijke goederen over de weg.

AET

Acoustic emission testing

Afsluiter

Onderdeel van een installatie of leiding om de doorstroming te regelen. De afsluiter regelt het helemaal of gedeeltelijk openen of sluiten van een doorstroomopening. Er zijn handbediende en op afstand gestuurde afsluiters. Afsluiters kunnen ook dienen als noodstopvoorziening.

Ammoniakopslaginstallatie

Opslaginstallatie, inclusief productleidingen tot aan de aansluiting op buisleidingen of procesinstallatie (voor de chemische omzetting), de installatie voor de omzetting van koude naar warme ammoniak voor verlading en de verlaadinstallatie.

Arbeidshygiënische strategie

Zie artikel 3 van de Arbeidsomstandighedenwet en artikel 4.4 van het Arbeidsomstandighedenbesluit.

Annulaire ruimte

Ruimte tussen de binnentank of primaire tank en de buitentank of secundaire tank.

ATEX

ATmosphères EXplosibles

Toelichting: Het begrip ATEX wordt gebruikt als korte naam voor twee Europese richtlijnen die gaan over explosiegevaar.

Bal

Besluit activiteiten leefomgeving

Bbl

Besluit bouwwerken leefomgeving

BBT

Beste beschikbare technieken

Toelichting: Dit zijn de meest doeltreffende methoden die technisch en economisch haalbaar zijn om emissies en andere nadelige gevolgen voor het milieu van een bedrijf te voorkomen of te beperken.

Bedrijfsbrandweer

Een bedrijfsbrandweer volgens de aanwijzingsbeschikking artikel 31 van de Wet veiligheidsregio's, dan wel een bedrijfsbrandweer die is vastgesteld op basis van een goedgekeurd bedrijfsbrandweerrapport met daarin de informatie zoals gesteld onder artikel 7.2 lid 1 van het Besluit veiligheidsregio's.

Toelichting: Het merendeel van de bedrijven dat gebruikmaakt van een brandbestrijdingssysteem waarin de bedrijfsbrandweer een rol speelt, betreft bedrijven met een aanwijzingsbeschikking volgens artikel 31 Wvr. De veiligheidsregio is hierbij toezichthouder. In het enkele geval dat een bedrijfsbrandweer niet is aangewezen, is het wel van belang dat eenzelfde benadering wordt gekozen om de kwaliteit van een bedrijfsbrandweer te borgen. Dit wordt bereikt door het kwaliteitsniveau vast te leggen in de omgevingsvergunning, waarbij van dezelfde werkwijze wordt gebruikgemaakt. Veiligheidsregio's gebruiken voor het aanwijzen van een bedrijfsbrandweer de Werkwijzer bedrijfsbrandweren van het Landelijk expertisecentrum voor brandweer en de Seveso III-richtlijn. Het bevoegd gezag zal aan de betrokken veiligheidsregio advies behoren te vragen om het bedrijfsbrandweerrapport te beoordelen. De veiligheidsregio behoort te worden betrokken bij het toezicht op de omgevingsvergunning betreffende dit onderwerp.

Bedrijfsterrein

Terrein waarop de activiteiten van het bedrijf plaatsvinden, begrensd door de erfgrens.

Inrichting, Perceel, Terrein

Begrenzing van de locatie waar de activiteit wordt verricht

Uit het Bal

Toelichting: Dit is in de meeste gevallen de erfgrens van het terrein van het bedrijf. Maar kan ook beperkt zijn tot de grens van de plaats op het bedrijfsterrein waar de gevaarlijke stoffen aanwezig zijn.

Erfgrens

Erfafscheiding

Erfscheiding

Perceelgrens

Kavelgrens

Terreingrens

Beheersmaatregel

Acties, programma’s of procedures van organisatorische en administratieve aard met het doel de nodige handelingen te verrichten ter bescherming van veiligheid en milieu.

Maatregel

Bevoegd gezag

Bestuursorgaan dat bevoegd is om toezicht te houden, een vergunning te verlenen of een ander besluit te nemen.

Toelichting: Meestal is dit de gemeente of provincie.

Bkl

Besluit kwaliteit leefomgeving

BLEVE

Boiling Liquid Expanding Vapour Explosion

BOb

Bestuurlijk Omgevingsberaad VTH

BOG

Boil-offgas

Brandblusser

Blustoestel

Brandblustoestel

Poederblusser

Blusser Handblusser

Brzo 2015

Besluit risico's zware ongevallen 2015

Buitenlucht

Plaats in de open lucht met natuurlijke ventilatie

Toelichting: Zonder mechanische hulpmiddelen is de luchtsnelheid op die plaats meestal hoger dan 2 m/s en vrijwel nooit lager dan 0,5 m/s. Op die plaats zijn geen hinderende obstakels aanwezig.

Een situatie met één wand en een dak geldt als buitenlucht.

Buitenluchtsituatie

CBI

Conformiteitsbeoordelingsinstantie

Toelichting: CBI's zijn instellingen die zijn aangewezen om conformiteitsbeoordelingen uit te voeren. Conformiteitsbeoordeling is een instrument om ervoor te zorgen dat arbeidsmiddelen bij naleving van de instructies veilig en gezond kunnen worden gebruikt. De meest actuele lijst met CBI’s staat op de website van de Nederlandse Arbeidsinspectie.

CLP

Classification, labelling and packaging

Toelichting: CLP wordt vaak gebruikt als afkorting van de CLP-verordening. Dat is de Europese verordening over de indeling, etikettering en verpakking van stoffen en mengsels.

Conformiteitsverklaring

Verklaring van een fabrikant waarin staat dat het apparaat of de installatie is gemaakt volgens code uit het ontwerp Een onafhankelijke partij (Nobo) heeft toezicht uitgevoerd op de productie.

Dampverwerkingsinstallatie

Installatie waarmee ammoniakdampen worden teruggewonnen of verwijderd ter voorkoming van emissie naar de buitenlucht

Degene die de activiteit verricht

Uit het Besluit activiteiten leefomgeving

Beheerder

Exploitant

Operator

Domino-effect

Een effect waarbij het falen van een gevarenbron leidt tot het falen van een andere gevarenbron en waarbij de (directe) gevolgen van het falen van de eerste gevarenbron kleiner zijn dan de gevolgen van het falen van het vervolgongeval.

Doorstroombegrenzer

Afsluitorgaan dat een nagenoeg volledige afsluiting geeft in die gevallen waarbij de doorstroomhoeveelheid een bepaalde grenswaarde overschrijdt, bijv. ten gevolge van leidingbreuk waarbij de vrijkomende hoeveelheid medium hierbij tot een minimum wordt beperkt.

Druk

De druk gerelateerd aan de atmosferische druk, waarbij de overdruk met een positieve waarde en een vacuüm of onderdruk met een negatieve waarde wordt aangeduid.

Drukloze opslag

De opslag wordt als drukloos beschouwd als de absolute druk boven de vloeistof beneden 106 kPa (1,06 bar) ligt.

EN

Europese norm

Toelichting: Een Europese norm is geldig voor alle Europese lidstaten. Voor de Nederlandse markt dragen Europese normen de codering NEN-EN. Er zijn drie organisaties die Europese normen vaststellen:

  • Het Europees Comité voor Normalisatie (CEN) gaat over alle sectoren behalve elektrotechnologie en telecommunicatie.
  • Het Europees Comité voor Elektrotechnische Normalisatie (CENELEC) gaat over elektrotechniek.
  • Het Europees Normalisatie-instituut voor de Telecommunicatie (ETSI) gaat over telecommunicatie.

Explosieve atmosfeer

Mengsel van lucht en brandbare stoffen in de vorm van gassen, dampen, nevels of stof, onder atmosferische omstandigheden waarin de verbranding zich na ontsteking uitbreidt tot het gehele niet-verbrande mengsel

First break

Verbreken van procesverbindingen met de kans op vrijkomen van gevaarlijke stoffen en/of energie

Full-containment(tank)

Tankconstructie waarbij, bij het falen van het 'primaire containment', zowel de vloeistof als de damp opgevangen wordt

Fundering

Ondergrond waarop een opslagtank rust

Gas (ADR)

Een stof die bij 50 °C een dampdruk bezit > 300 kPa (3 bar) of die bij 20 °C en een standaarddruk van 101,3 kPa volledig gasvormig is.

Gebruiker

Degene die de installatie gebruikt volgens de Wbda 2016

Toelichting: Dit kan ook het bedrijf of de beheerder zijn.

Gevaar

Chemische of fysische toestand die schade kan toebrengen aan mensen, goederen en/of het milieu.

Gevaarlijke stof (ADR)

Stoffen en voorwerpen waarvan het vervoer volgens het ADR is verboden of slechts onder daarin opgenomen voorwaarden is toegestaan, dan wel stoffen, materialen en voorwerpen aangeduid in de IMDG-code

Gevaarlijke stof (CLP)Stoffen die overeenkomstig EG-verordening op indeling, etikettering en verpakking van stoffen en mengsels als gevaarlijk worden ingedeeld op grond van de criteria voor enige fysische gevarenklasse of gezondheidsgevarenklasse
Gevarenzone-indeling

Indeling van gevaarlijke gebieden in zones, afhankelijk van de waarschijnlijkheid van het aanwezig zijn van een explosieve atmosfeer, volgens het Arbeidsomstandighedenobesluit

GHS

Globally harmonised system of classification and labelling of chemicals

GrenswaardeMaximaal toegestane concentratie

HAZOP

Hazard and Operability

Toelichting: De HAZOP-methode is een standaardmethode voor het identificeren en evalueren van procesafwijkingen en het identificeren van gevaren en ongewenste situaties.

Storingsanalyse

Hogedrempelinrichting

Seveso-inrichting waar een gevaarlijke stof in een grotere of gelijke hoeveelheid aanwezig is dan/als de genoemde waardes in de Seveso-richtlijn 2012/18/EU, zie Bal

Hulpdiensten

Politie, ambulance, brandweer en andere organisaties van de overheid die hulp verlenen

Hulpverleningsdiensten

IEC

International Electrotechnical Commission

Toelichting: Internationale commissie voor het ontwikkelen en publiceren van normen voor elektrische componenten en apparatuur.

IMDG-code

International Maritime Dangerous Goods code

Toelichting: Internationale code voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over zee.

IMO

International Maritime Organization

Toelichting: IMO is een gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties die op internationaal niveau afspraken maakt tussen de deelnemende lidstaten om de scheepvaart zo veilig en milieuvriendelijk mogelijk te maken.

In afwezigheid van personeelUit het Besluit activiteiten leefomgeving

Onbemand

Zonder direct toezicht

Zonder aanwezigheid van personeel

Incident

Negatieve, onverwachte en onvoorziene gebeurtenis waarbij afhankelijk van het type en de ernst ervan het noodzakelijk kan zijn om melding te maken van de gebeurtenis en/of hulp(diensten) in te roepen
Intern noodplan

Noodplan dat maatregelen beschrijft om bij incidenten en calamiteiten passend te reageren met als doel ongewenste gebeurtenissen en schadelijke gevolgen daarvan te voorkomen of te beperken

Toelichting: Het gaat om organisatorische en technische maatregelen binnen het bedrijf.

Noodplan

Calamiteitenplan

Interne veiligheidsafstand

Een interne veiligheidsafstand is een minimumafstand bedoeld om escalatie van een voorzienbaar incident in of nabij een PGS-voorziening naar een installatieonderdeel, bouwwerk, opslag en mensen niet zijnde werkenden (domino-effect) te voorkomen of te beperken.

Toelichting: Deze interne veiligheidsafstand heeft geen relatie met afstanden in verband met explosieveiligheid als bedoeld in het Arbeidsomstandighedenbesluit en is niet bedoeld om gebouwen en plekken te beschermen waar mensen werkzaam zijn.

IPO

Interprovinciaal overleg

Installatie

Vaste technische eenheid waarbinnen een of meer activiteiten plaatsvinden en alle andere daar rechtstreeks mee samenhangende activiteiten die technisch verband houden met de binnen die eenheid verrichte activiteiten

Toelichting: Op een locatie kunnen dus meerdere installaties aanwezig zijn. Tankputten, kantoren, fabrieken, overslagplaatsen, enz, zijn aparte installaties.

ISO

International Organization for Standardization

Toelichting: Internationale Organisatie voor Standaardisatie ISO stelt normen vast. Het is een samenwerkingsverband van nationale normalisatie-instituten in een groot aantal landen.

ISPS

International Ship & Port facility Security

Toelichting: De ISPS-code beschrijft de minimumeisen in verband met beveiliging van schepen en havenfaciliteiten.

IVG

Inspectieafdeling van de gebruiker

Toelichting: Een organisatorische eenheid die door de gebruiker van drukapparatuur is belast met het verrichten van inspecties, onder toezicht van een NL-CBI.

KvI

Keuring voor Ingebruikneming

Maatregel

Zie beheersmaatregel

Milieubelastende activiteit

In de Omgevingswet omschreven activiteit die nadelige gevolgen voor het milieu kan hebben

Toelichting: Het Bal wijst milieubelastende activiteiten aan. De activiteiten met gevaarlijke stoffen uit deze PGS-richtlijn zijn aangewezen als milieubelastende activiteit.

MKB

Midden- en kleinbedrijf Nederland

NEN

Nederlandse norm

Toelichting: NEN staat ook voor Stichting Koninklijk Nederlands Normalisatie Instituut. Dit instituut geeft NEN-normen uit.

NEN-EN

Europese norm (EN) die door NEN is aanvaard en uitgegeven

NEN-EN-IEC

Door IEC vastgestelde internationele norm

Toelichting: De norm is als Europese norm aanvaard. De norm is ook door NEN aanvaard en uitgegeven.

NEN-EN-ISO

Door ISO vastgestelde internationale norm

Toelichting: De norm is als Europese norm aanvaard. De norm is ook door NEN aanvaard en uitgegeven.

NEN-ISO

Door ISO vastgestelde internationale norm

Toelichting: De norm is door NEN aanvaard en uitgegeven.

Nederlandse conformiteits-beoordelings-instantie (NL-CBI)

Een door de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aangewezen instelling, die (her)keuringswerkzaamheden en/of beoordelingen mag uitvoeren in het kader van het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016.

NLA

Nederlandse Arbeidsinspectie

NL-KVG

NL-aangewezen keuringsdienst van gebruikers

Een krachtens artikel 1 van het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016 aangewezen keuringsdienst.

Nobo

Notified body

Toelichting: Een keuringsinstituut of testinstituut dat door de overheid is aangewezen. Het instituut test producten en kijkt of deze aan de daarvoor geldende richtlijnen voldoen.

Noodbreekkoppeling

Een verbinding die gecontroleerd breekt of loskomt wanneer er te grote krachten op (dreigen) te komen waardoor een ongecontroleerde uitstroming wordt voorkomen

Breekkoppeling

Losbreekkoppeling

Noodplan

Overzicht van de door een bedrijfsorganisatie genomen maatregelen en voorzieningen om effecten van calamiteiten te minimaliseren en te bestrijden

Noodstop

Voorziening die een apparaat, voertuig of installatie uitschakelt of stilzet of in een veilige toestand brengt. Deze is bedoeld om bij een incident of calamiteit verdere escalatie te voorkomen.

Noodstopvoorziening

NPR

Nederlandse praktijkrichtlijn

Toelichting: NEN geeft NPR-publicaties uit. Een NPR is een informatieve, praktische uitwerking van de bepalingen in een norm. Bijvoorbeeld toelichtingen op normen, constructieve mogelijkheden, werkmethoden en fabricagegegevens.

NTA

Nederlandse technische afspraak

Toelichting: NEN geeft NTA-publicaties uit. Een NTA is een openbare afspraak tussen twee of meer belanghebbende partijen. Er is geen openbare commentaarronde en het is niet nodig dat er tussen partijen overeenstemming bestaat. Een NTA kan snel tot stand komen.

Onafhankelijke deskundige ammoniakopslagtanks

Een onafhankelijke deskundige op het gebied van ammoniakopslagtanks is een deskundige met:

  • aantoonbare kennis van ammoniak opslagtanks; en
  • accreditatie/certificatie voor drukapparatuur vallend onder het warenwetbesluit drukapparatuur (Wbda) behorende bij de betreffende fase:
    • nieuwbouwfase: EU-CBI of EU-KVG;
    • ingebruikname: NL-CBI of NL-KVG;
    • gebruiksfase: NL-CBI, NL-KVG of IVG.

Ontlastklep

Klep met een al dan niet vaste instelling die bij te hoog oplopende druk wordt geopend met een veer en waarbij de afgeblazen stof binnen het systeem wordt gehouden waarop de klep bevestigd is

Opslag

In deze PGS-richtlijn wordt onder ‘opslag’ verstaan het bewaren van gevaarlijke vloeistoffen en/of CMR-vloeistoffen in een daartoe bestemde voorziening

(Ammoniak)opslaginstallatie

Installatie voor de opslag van ammoniak, inclusief installatiedelen benodigd voor de verlading, zoals productleidingen, los- en laadplaatsen, pompen, warmtewisselaar voor opwarmen vloeibare ammoniak, enz.

Opslagtank

Uit het Bal

Opslagreservoir

Reservoir

Tank

Opvangvoorziening

Vloeistofdichte voorziening voor de opvang van vrijkomende (vloei)stoffen ter voorkoming van uitbreiding van de brand en milieuvervuiling waarvan de bodembeschermende werking door gericht toezicht en doelmatig ledigen wordt gewaarborgd. De opvangbak moet zo zijn uitgevoerd dat deze bestand is tegen de inwerking van vloeistoffen die erboven worden opgeslagen.

Opvangbak

Lekbak

PED

Pressure Equipment Directive

Richtlijn 2014/68/EU van het Europees Parlement en de Raad van 15 mei 2014 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen van de lidstaten inzake het op de markt aanbieden van drukapparatuur

Toelichting: De PED-richtlijn beschrijft 'essentiële veiligheidseisen' voor drukapparatuur. Het gaat om de algemene veiligheid en bescherming tegen zowel persoonlijk letsel als materiële schade.

Onder de PED-richtlijn vallen alle producten en installaties met een druk die hoger is dan 50 kPa. De richtlijn is in Nederland geïmplementeerd in het Wbda 2016.

Richtlijn Drukapparatuur

Persdruk

Druk die in het hoogste punt van een toestel, of een gedeelte van het toestel heerst bij de beproeving op sterkte

Toelichting: De vaststelling van de persdruk gebeurt overeenkomstig de 'Regels' of wanneer deze daarin niet voorzien overeenkomstig de afspraken, die daarover met de Notified body zijn gemaakt. De persdruk wordt afgeleid van de berekeningsdruk. Bij reservoirs bestemd voor het vervoer gelden de voorschriften genoemd in RID/VSG en ADR/VLG.

Proefdruk

QRA

Quantitative Risk Assessment/Analysis

Toelichting: QRA is een rekenmethode om de externe risico’s van het gebruiken, vervoeren en opslaan van gevaarlijke stoffen inzichtelijk te maken. Voor het bepalen van de risico’s voor de externe veiligheid worden in een QRA zowel de kansen op als de effecten van incidenten met gevaarlijke stoffen in de berekening opgenomen.

Kwantitatieve risicoanalyse

REACH

Registratie, evaluatie, autorisatie en restrictie van chemische stoffen

Toelichting: REACH is een Europese verordening over de productie van en handel in chemische stoffen. Het beschrijft waar bedrijven en overheden zich aan moeten houden. Deze verordening geldt voor alle landen van de Europese Unie.

Kwantitatieve risicoanalyse

RID

Regulations concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Rail

Toelichting: Het is het Europese verdrag over het wagen van gevaarlijke stoffen over het spoor.

RVS

Roestvast staal

SAFETI-NL

Programma voor QRA-berekeningen

Het rekenprogramma SAFETI-NL berekent de risico’s voor de veiligheid van de leefomgeving van bedrijven en transportleidingen met gevaarlijke stoffen.

Toelichting: Meer informatie over SAFETI staat op de website van het RIVM.

SDS

Safety data sheet

Veiligheidsinformatieblad
Seveso-inrichting

Een of meer Seveso-installaties op een locatie die volledig wordt beheerd door diegene die de Seveso-inrichting exploiteert, met inbegrip van de gemeenschappelijke of bijbehorende infrastructuur of activiteiten, zie het Bal

Seveso-installatie

Technische eenheid waarin een gevaarlijke stof als bedoeld in artikel 3, lid 10, van de Seveso-richtlijn wordt gemaakt, gebruikt, verwerkt of opgeslagen, met inbegrip van de uitrusting, leidingen, machines, gereedschappen, private spoorwegemplacementen, laadkades, aanlegsteigers, pieren, depots en andere constructies die nodig zijn voor de werking daarvan, zie het Bal

SIL

Safety Integrity Level

SIL is een indicator voor het kwantificeren van risicoverlaging van systemen of processen van een installatie. De vereiste SIL-klasse hangt af van het oorspronkelijke risico dat intrinsiek verbonden is met de systemen of processen van de installatie.

Zie NEN-EN-IEC 61508-reeks of NEN-EN-IEC 61511-reeks.

SWIFT

Structured What If Technique

Toelichting: Methode voor het uitvoeren van een risicoanalyse.

Tankwagen

Tankcontainer

Ten hoogste

Uit het Bal

Maximaal

Ten minste

Uit het Bal

Minstens, Minimaal

Toebehoren

Componenten of onderdelen die dienen om het gebruik van de installatie mogelijk te maken of om het veilig gebruik ervan te bevorderen, bijv. afsluiters, beveiligingen, pompen, compressoren, warmtewisselaars, manometers, meettoestellen, regelapparatuur

TOFD

Time of flight diffraction

Veiligheidsafstand

De afstand die vereist is tussen de activiteiten en omringende objecten

Vervoerder

De onderneming die het vervoer met of zonder vervoersovereenkomst uitvoert, volgens het ADR

VIVB

Vereniging van Inspectie-instellingen voor Veiligheid en Brandveiligheid

Vloeistof

Een stof die volgens het ADR bij 50 °C een dampdruk heeft ≤ 300 kPa (3 bar) of die bij 20 °C een druk van 101,3 kPa niet volledig gasvormig is, en die:

  1. bij een druk van 101,3 kPa een smeltpunt of beginsmeltpunt heeft van ≤ 20 °C; of
  2. volgens de beproevingsmethode ASTM D 4359-90 vloeibaar is; of
  3. volgens de criteria van de in 2.3.4 van het ADR beschreven beproevingsmethode voor de bepaling van het vloeigedrag (penetrometermethode) niet dikvloeibaar is
VNG

Vereniging Nederlandse Gemeenten

VNO-NCWVereniging VNO-NCW is een organisatie van werkgevers. VNO-NCW is ontstaan uit een fusie van het Verbond van Nederlandse Ondernemingen (VNO) en het Nederlands Christelijk Werkgeversverbond (NCW)

Voldoet aan/Volgens

Overeenkomstig
VTH

Vergunningverlening, toezicht en handhaving

Vvl

Verklaring van Ingebruikneming

Warmtestraling

Stralingsbelasting Warmtestralings-belasting Warmtebelasting

Wbda 2016

Warenwetbesluit drukapparatuur 2016

Wvr

Wet veiligheidsregio's

Bijlage BNormen en bronnen

B.1Normatieve documenten en normen

Deze bijlage bevat normen en andere documenten die zijn genoemd in de maatregelen. Voor zover een norm (zoals NEN of ISO) of een ander normdocument of een andere specificatie waarnaar in een voorschrift in deze richtlijn wordt verwezen, betrekking heeft op de uitvoering van constructies, toestellen en apparaten, wordt bedoeld de publicatie inclusief wijzigings- of correctiebladen zoals die op het moment van de publicatie van deze richtlijn luidde.

Bekijk deze tabel in een popup venster

Norm met versie

Titel

NEN 2559:2001

Onderhoud van draagbare blustoestellen

NEN 3011:2021

Veiligheidskleuren en -tekens in de werkomgeving en in de openbare ruimte

NEN-EN 3-7:2004+A1:2007

Draagbare blustoestellen - Deel 7: Eigenschappen, prestatie-eisen en beproevingsmethoden

NEN-EN 13445-2:2021+A1:2023

Unfired pressure vessels - Part 2: Materials

NEN-EN 14384:2005

Pillar fire hydrants

NEN-EN 14620-1-reeks

Design and manufacture of site built, vertical, cylindrical, flat-bottomed steel tanks for the storage of refrigerated, liquefied gases with operating temperatures between 0 °C and -165 °C

NEN-IEC 62990-1:2019

Workplace atmospheres - Part 1: Gas detectors - Performance requirements of detectors for toxic gases - Part 1: General requirements and test methods

NEN-EN 50270:2015

Electromagnetic compatibility - Electrical apparatus for the detection and measurement of combustible gases, toxic gases or oxygen

NEN-EN 50402:2017

Electrical apparatus for the detection and measurement of combustible or toxic gases or vapours or of oxygen - Requirements on the functional safety of gas detection systems

NEN-EN-ISO 4126-4:2013

Safety devices for protection against excessive pressure - Part 4: Pilot-operated safety valves

NEN-EN-ISO 7010:2020

Graphical symbols - Safety colours and safety signs - Registered safety signs

NEN-EN-ISO 9606:reeks

Kwalificatiebeproevingen van lassers - Smeltlassen

NEN-EN-ISO 14001:2015

Milieumanagementsystemen - Eisen met richtlijnen voor gebruik

NEN-EN-ISO 15614-1:2017

Beschrijven en goedkeuren van lasmethoden voor metalen - Lasmethodebeproeving - Deel 1: Boog- en autogeenlassen van staal en booglassen van nikkel en nikkellegeringen

NEN-EN-ISO 15848-reeks

Industrial valves - Measurement, test and qualification procedures for fugitive emissions

NEN-ISO 20560-1:2020

Safety information for the content of piping systems and tanks

NEN-EN-ISO 25457:2009

Oil and gas industries including lower carbon energy - Flare details for general refinery and petrochemical service

NEN-EN-ISO 28300:2008

Petroleum, petrochemical and natural gas industries - Venting of atmospheric and low-pressure storage tanks

NEN-EN-ISO 45001:2023

Managementsystemen voor gezond en veilig werken - Eisen met richtlijnen voor gebruik

NEN-EN-ISO/IEC 17020:2012

Conformity assessment - Requirements for the operation of various types of bodies performing inspection

NEN-EN-IEC 61508-reeks

Functional safety of electrical/electronic/programmable electronic safety-related systems

NEN-EN-IEC 61511-reeks

Functional safety - Safety instrumented systems for the process industry sector

NEN-EN-IEC 62305-3:2011

Bliksembeveiliging - Deel 3: Fysieke schade aan objecten en letsel aan mens en dier

API 620:2013

Design and Construction of Large, Welded, Low Pressure Storage Tanks

API 579-1:2021

Fitness for service

API RP 752; 3rd edition 2009

Management of Hazards Associated With Location of Process Plant Permanent Buildings

API 2000:2014

Venting Atmospheric and Low-pressure Storage Tanks

E1 19: 4th edition 2013

Fire precautions at petroleum refineries and bulk storage installations

NFPA 15:2022

Standard for water spray fixed systems for fire protection

NFPA 20:2022

Standard for the installation of stationary pumps for fire protection

NFPA 22:2023

Standard for water tanks for private fire protection

NFPA 24:2022

Standard for the installation of private fire service mains and their appurtenances

2008 Edition, Issue 2014

Guidance for inspection of atmospheric refrigerated ammonia storage tanks

Second edition april 2012

CCPS Guidelines for evaluating process plant buildings for external explosions, fires and toxic releases

NPR 1014:2009

Bliksembeveiliging - Leidraad bij de NEN-EN-IEC 62305 reeks

NPR 7910-1:2020+C1:2021

Gevarenzone-indeling met betrekking tot explosiegevaar - Deel 1: Gasexplosiegevaar, gebaseerd op NEN-EN-IEC 60079-10-1:2015

NPR 7910-2:2020+C1:2021

Gevarenzone-indeling met betrekking tot explosiegevaar - Deel 2: Stofexplosiegevaar, gebaseerd op NEN-EN-IEC 60079-10-2:2015

NTA 8620:2016

Specificatie van een veiligheidsmanagementsysteem voor risico's van zware ongevallen

B.2Informatieve documenten en bronnen

Bekijk deze tabel in een popup venster

Nummer

Titel

Vindplaats

1

ADR 2023

rijksoverheid.nl

2

Arbeidsomstandighedenwet

wetten.overheid.nl

3

Arbeidsomstandighedenbesluitwetten.overheid.nl

4

Arbeidsomstandighedenregelingwetten.overheid.nl

5

Warenwetbesluit drukapparatuur 2016wetten.overheid.nl

6

Warenwetregeling drukapparatuur 2016wetten.overheid.nl

7

Warenwetbesluit drukvaten van eenvoudige vorm 2016

wetten.overheid.nl

8

Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016wetten.overheid.nl

9

Warenwetbesluit machineswetten.overheid.nl

10

Wet veiligheidsregio'swetten.overheid.nl

11

Besluit veiligheidsregio'swetten.overheid.nl

12

Omgevingswetoverheid.nl

13

Omgevingsbesluitoverheid.nl

14

Besluit activiteiten leefomgevingoverheid.nl

15

Besluit bouwwerken leefomgevingoverheid.nl

16

Besluit kwaliteit leefomgevingoverheid.nl

17

Wet vervoer gevaarlijke stoffenwetten.overheid.nl

18

Regeling vervoer over land van gevaarlijke stoffenwetten.overheid.nl

19

Handreiking Generieke Risicobenadering PGS Nieuw Stijl, Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen, versie 1.1 (03-17)Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen

20

Vastopgestelde Brandbeheersings- en Brandblussystemen (VBB-systemen) – Handreiking voor het opstellen van een Uitgangspunten Document (UPD), Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen: UPD 2017 versie 1.0 (06-2017)Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen

21

Handreiking bluswatervoorziening en bereikbaarheid 2019, Brandweer Nederland, januari 2020

Brandweer Nederland

22

Verordening persoonlijke beschermingsmiddelen Verordening (EU) 2016/425 van het Europees Parlement en de Raad van 9 maart 2016 betreffende persoonlijke beschermingsmiddelenEuropese commissie

23

ATEX 114: Richtlijn 2014/34/EU van het Europees Parlement en de Raad van 26 februari 2014 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen van de lidstaten inzake apparaten en beveiligingssystemen bedoeld voor gebruik op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersenEuropese Unie

24

ATEX 153: Richtlijn 1999/92/EG van het Europees Parlement en de Raad van 16 december 1999 betreffende minimumvoorschriften voor de verbetering van de gezondheidsbescherming en van de veiligheid van werknemers die door explosieve atmosferen gevaar kunnen lopenEuropese Unie

25

UN Recommendations on the Transport of Dangerous Goods, Model Regulations (2017)

UNECE

26

UN Recommendations on the Transport of Dangerous Goods: Manual of Tests and Criteria (2015)

UNECE

27

Handleiding Risicoberekeningen Bevi v4.3

RIVM

Bijlage CRelevante wet- en regelgeving

C.1Inleiding

Een groot deel van de regels voor gevaarlijke stoffen staat in nationale wetgeving, al dan niet gebaseerd op Europese richtlijnen, of volgt rechtstreeks uit Europese verordeningen.

Op de website van de Rijksoverheid staat de meest actuele versie van de nationale wet- en regelgeving. Op de website van de Europese Unie staat de meest actuele versie van Europese regelgeving.

C.2Omgevingswet

De Omgevingswet bevat regels voor ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water en regelt daarmee het benutten en beschermen van de leefomgeving. Onder de Omgevingswet hangen vier algemene maatregelen van bestuur en een ministeriële regeling met de regels voor het praktisch uitvoeren van de wet. De algemene maatregelen van bestuur zijn het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal), het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl), het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) en het Omgevingsbesluit. De ministeriële regeling is de Omgevingsregeling.

Algemene informatie over de Omgevingswet staat op het informatiepunt Leefomgeving Daar staat ook meer informatie over de vier besluiten.

Omgevingsbesluit

Het Omgevingsbesluit richt zich tot burgers, bedrijven en de overheid. Het Omgevingsbesluit regelt in aanvulling op de Omgevingswet onder meer welk bestuursorgaan het bevoegd gezag is om een omgevingsvergunning te verlenen en welke procedures gelden. Ook regelt dit besluit wat de betrokkenheid is van andere bestuursorganen, adviesorganen en adviseurs bij de besluitvorming, en een aantal opzichzelfstaande onderwerpen, zoals de milieueffectrapportage.

Besluit activiteiten leefomgeving

In het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) staan, samen met het Besluit bouwwerken leefomgeving, de algemene regels waaraan burgers en bedrijven zich moeten houden als ze bepaalde activiteiten uitvoeren in de fysieke leefomgeving. Ook bepaalt het besluit voor welke activiteiten een omgevingsvergunning nodig is. Dit besluit bevat regels om het milieu, de waterstaatwerken, de wegen en spoorwegen, de zwemmers en het cultureel erfgoed te beschermen. Het Bal verwijst voor verschillende activiteiten naar de PGS-richtlijnen.

Besluit bouwwerken leefomgeving

In het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) staan regels waaraan burgers en bedrijven zich moeten houden als ze bepaalde activiteiten uitvoeren in de fysieke leefomgeving. Daaronder vallen bouwen, verbouwen, gebruiken, in stand houden en slopen van bouwwerken. Het gaat om regels over veiligheid, gezondheid, duurzaamheid en bruikbaarheid.

Een belangrijke doelstelling van het Bbl is het kunnen beheersen van een brand zodat mensen veilig kunnen vluchten en de brand zich niet uitbreidt naar andere gebouwen. Nieuwe gebouwen moeten zijn ingedeeld in brandcompartimenten.

In het Bbl staan regels voor de aanwezigheid en beschikbaarheid van voorzieningen voor incidentbestrijding, zoals bluswatervoorzieningen op eigen terrein, de bereikbaarheid van bouwwerken voor hulpdiensten en de beschikbaarheid van opstelplaatsen voor brandweervoertuigen.

Besluit kwaliteit leefomgeving

In het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) staan de inhoudelijke normen voor gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk met het oog op het realiseren van de nationale doelstellingen en het voldoen aan internationale verplichtingen.

In het Bkl staan instructieregels voor het omgevingsplan over bijvoorbeeld rampenbestrijding en externe veiligheid. Voor veelvoorkomende en meer uniforme activiteiten bevat het Bkl vaste risicoafstanden. Ook staan in het Bkl beoordelingsregels voor omgevingsvergunningen met als doel de bescherming van de fysieke leefomgeving tegen externe veiligheidsrisico’s.

Omgevingsregeling

In de Omgevingsregeling zijn onder andere de gegevens en bescheiden benoemd die bij een aanvraag om een omgevingsvergunning moeten worden verstrekt, zijn technische uitvoeringsvoorschriften gegeven voor milieubelastende activiteiten en zijn de rekenmethoden aangegeven die moeten worden toegepast bij het berekenen van het plaatsgebonden risico en de afstanden van de aandachtsgebieden. Ook zijn in de Omgevingsregeling de versies aangegeven van de normdocumenten waarnaar in de besluiten en in de Omgevingsregeling wordt verwezen.

Seveso

De Seveso III-richtlijn (2012/18/EG) is op grond van de Omgevingswet, de Arbeidsomstandighedenwet en de Wvr voor een groot deel geïmplementeerd in het Bal. Paragraaf 4.2 van dat besluit bevat eisen voor bedrijven die werken met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen (voorheen Brzo-bedrijven). Deze eisen hebben zowel betrekking op de technische kant van veiligheid als op aspecten voor de bedrijfsvoering, zoals veiligheidsbeleid, procedures en communicatie.

C.3Chemische stoffen

CLP

CLP is een Europese verordening (1272/2008/EG) over de indeling en etikettering van chemische stoffen. CLP staat voor classification, labelling and packaging (indeling, etikettering en verpakking). Om veilig om te gaan met chemische stoffen moeten deze worden voorzien van etiketten volgens een gestandaardiseerd systeem. Op deze etiketten staat naast de werking ook welke beschermmaatregelen nodig zijn.

Meer informatie staat op de website Chemische stoffen goed geregeld!

REACH

REACH is een Europese verordening (EC 1907/2006) over de productie van en handel in chemische stoffen. REACH staat voor registratie, evaluatie, autorisatie en restrictie van chemische stoffen. De leverancier moet zorgen voor een veiligheidsinformatieblad bij elke chemische stof. De eindgebruiker moet zich houden aan de maatregelen in dit veiligheidsinformatieblad.

Meer informatie staat op de website Chemische stoffen goed geregeld!

C.4Arbeidsomstandighedenwetgeving

Arbeidsomstandighedenwet

In de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) staan de rechten en plichten voor zowel werkgever als werknemer op het gebied van arbeidsomstandigheden. De Arbowet bevat met name doelvoorschriften. Het Arbeidsomstandighedenbesluit (Arbobesluit) geeft een uitwerking van de Arbowet. De Arbeidsomstandighedenregeling (Arboregeling) geeft op haar beurt een uitwerking van regels in het Arbeidsomstandighedenbesluit.

Meer informatie staat op het Arboportaal.

Arbeidsomstandighedenbesluit

In het Arbeidsomstandighedenbesluit staan regels over bijvoorbeeld arbozorg, organisatie van het werk, inrichting van arbeidsplaatsen, gevaarlijke stoffen en persoonlijke beschermingsmiddelen.

De Europese richtlijn die betrekking heeft op arbeidsplaatsen waar explosieve atmosferen kunnen voorkomen (1999/92/EU), is geïmplementeerd in het Arbeidsomstandighedenbesluit. Deze richtlijn wordt ook ATEX 153 genoemd.

Arbeidsomstandighedenregeling

In de Arbeidsomstandighedenregeling (Arboregeling) staan bijvoorbeeld regels over de taken van de arbodienst en nadere eisen voor onder andere veiligheid van tankschepen en gevaarlijke stoffen, beeldschermarbeid, arbeid onder overdruk, arbeidsmiddelen, veiligheids- en gezondheidssignalering.

Verordening persoonlijk beschermingsmiddelen

Deze Europese verordening bevat eisen voor het ontwerp en de productie van persoonlijke beschermingsmiddelen (2016/425). Het doel van de verordening is om de gezondheid en de veiligheid van gebruikers te waarborgen. De verordening maakt het ook mogelijk dat beschermingsmiddelen binnen de hele Europese Unie worden verkocht en gebruikt.

C.5Warenwet

De Warenwet bevat regels met het oog op productveiligheid om de gezondheid en veiligheid van de gebruiker te beschermen. Dit kan een werknemer of een consument zijn. In de onderliggende Warenwetbesluiten staan regels voor de fabrikant, leverancier en andere marktpartijen. Die regels zorgen ervoor dat een product voldoet aan gezondheids- en veiligheidseisen uit Europese richtlijnen.

Warenwetbesluit drukapparatuur 2016

In het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016 (Wbda 2016) staan eisen voor drukapparatuur. In het Wbda 2016 is de Europese richtlijn voor drukapparatuur (2014/68/EU) geïmplementeerd. In de Warenwetregeling drukapparatuur 2016 staat onder andere wanneer keuring moet plaatsvinden.

Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016

In het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016 staan regels over het op de markt brengen van onder andere apparaten en beveiligingssystemen bestemd voor plaatsen met explosieve atmosferen. In dit besluit is de Productrichtlijn explosieve atmosferen (2014/34/EU) geïmplementeerd. Deze richtlijn wordt ook ATEX 114 genoemd.

Warenwetbesluit drukvaten van eenvoudige vorm

In het Warenwetbesluit drukvaten van eenvoudige vorm staan regels over het op de markt brengen van drukvaten van eenvoudige vorm. In dit besluit is de Europese richtlijn (2014/29/EU) voor drukvaten van eenvoudige vorm geïmplementeerd.

Warenwetbesluit machines

In het Warenwetbesluit machines staan regels over machines, waaronder veiligheid, keuring en certificering. In de Warenwetregeling machines staan nadere eisen.

C.6Wet veiligheidsregio's

De Wet veiligheidsregio’s (Wvr) heeft als doel een efficiënte en kwalitatief hoogwaardige organisatie te bereiken van de brandweerzorg, geneeskundige hulpverlening en crisisbeheersing. Dit gebeurt onder één regionale bestuurlijke regie. Op grond van deze wet kan het bestuur van een veiligheidsregio bepalen dat een bedrijf een bedrijfsbrandweer moet hebben.

Meer informatie staat op de website van het ministerie van Justitie en Veiligheid.

Besluit veiligheidsregio's

In het Besluit veiligheidsregio’s staat een beschrijving van de procedure die het bestuur van de veiligheidsregio moet volgen om te bepalen of een bedrijf een bedrijfsbrandweer moet hebben. Ook is in dit besluit geregeld welke eisen aan een bedrijfsbrandweeraanwijzing kunnen worden verbonden.

C.7Vervoer

Het vervoer van gevaarlijke stoffen valt onder diverse internationale verdragen, overeenkomsten en richtlijnen. De internationale regels zijn onder andere geïmplementeerd in de Wet vervoer gevaarlijke stoffen.

Wet vervoer gevaarlijke stoffen en de ADR

De regels die gelden voor het vervoer van gevaarlijke stoffen staan in de Wet vervoer gevaarlijke stoffen. Het gaat onder meer om regels over:

  • vervoermiddelen (zoals tankwagens, schepen, spoorketelwagons);
  • chauffeurs (opleiding en training);
  • vervoersdocumenten;
  • verpakkingen en etikettering;
  • laden en lossen.

Voor de activiteiten in de PGS-richtlijnen zijn de regels voor vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg het meest relevant. De Regeling vervoer over land van gevaarlijke stoffen bevat specifieke voorschriften voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg. Als bijlage bij deze regeling zijn de internationale regels voor het vervoer van gevaarlijke stoffen opgenomen, afkomstig uit de ADR.

De ADR is een Europese overeenkomst voor het internationale vervoer van gevaarlijke goederen over de weg. De Europese Richtlijn 94/55/EG schrijft voor dat de lidstaten de ADR in eigen wetgeving implementeren.

De ADR stelt niet alleen regels voor het vervoer over de weg, maar ook voor het laden en lossen van gevaarlijke goederen.

Meer informatie staat op de website van de Rijksoverheid. Daar staat ook informatie over de ADR.

Bijlage DArbeidsomstandighedenwetgeving

De Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) bevat rechten en plichten voor werkgevers en werknemers op het gebied van arbeidsomstandigheden. De Arbowet bevat met name doelvoorschriften. Het Arbeidsomstandighedenbesluit geeft een uitwerking van de Arbowet. De Arbeidsomstandighedenregeling geeft weer een uitwerking van regels in het Arbeidsomstandighedenobesluit. In de Verordening persoonlijke beschermingsmiddelen staan eisen voor persoonlijke beschermingsmiddelen.

Meer informatie staat op het Arboportaal.

Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E)

Elk bedrijf met personeel moet (laten) onderzoeken of het werk gevaar kan opleveren of schade kan veroorzaken aan de gezondheid van de werknemers. Dit onderzoek heet een RI&E. Dit staat in artikel 5 van de Arbeidsomstandighedenwet. De RI&E moet schriftelijk worden vastgelegd. Hoofdstuk 4 van het Arbeidsomstandighedenbesluit bevat aanvullende verplichtingen voor de RI&E voor gevaarlijke stoffen.

Aanvullende Risico-inventarisatie en -evaluatieregeling (ARIE-regeling)

Bedrijven waar een bepaalde hoeveelheid gevaarlijke stoffen in installaties aanwezig is of kan worden gevormd (ongeacht beoogde handelingen), moeten een ARIE uitvoeren. De ARIE is gericht op het voorkomen van zware ongevallen. Een bedrijf moet op basis van de ARIE maatregelen treffen. De ARIE-regeling staat in het Arbeidsomstandighedenbesluit.

Voorkomen van blootstelling aan gevaarlijke stoffen

In de Arbeidsomstandighedenwet- en regelgeving is meer informatie te vinden over het voorkomen van blootstelling aan gevaarlijke stoffen bij werknemers. Dit is de minimalisatieplicht van de werkgever. Voor het nemen van beschermende maatregelen geldt een vastgestelde volgorde, de arbeidshygiënische strategie. Deze strategie beschrijft dat maatregelen op het niveau van de bron als eerste overwogen moeten worden, daarna collectieve maatregelen en pas als laatste individuele maatregelen als persoonlijke beschermingsmiddelen.

Meer informatie staat op het Arboportaal.

Gevarenzone-indeling

De werkgever is op grond van de Arbowet verplicht een beleid te voeren dat erop gericht is de werknemers te beschermen tegen explosiegevaar. Het Arbeidsomstandighedenbesluit (paragraaf 2a) bevat de bepalingen van de Europese richtlijn 1999/92/EG (ook wel bekend als ATEX 153). Hierin staan de verplichtingen rondom explosiegevaar. De risico’s voor de werknemer moeten schriftelijk worden vastgelegd in een explosieveiligheidsdocument. Dit document bevat in elk geval:

  • een nadere risicoanalyse;
  • een gevarenzone-indeling;
  • passende technische en organisatorische maatregelen;
  • voorlichting van de werknemers.

Voor de gevarenzones verwijst artikel 3.5d, lid 5 van het Arbeidsomstandighedenbesluit naar bijlage I van1999/92/EG. Gevarenzones moeten zijn gemarkeerd. Dit staat in artikel 3.5d, lid 6 van het Arbeidsomstandighedenbesluit.

Explosieveilig materiaal en materieel

De eisen voor explosieveilig materiaal en materieel staan in artikel 3.5 onder e van het Arbeidsomstandighedenbesluit. Hier wordt verwezen naar het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016. In het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016 staan regels over het op de markt brengen van onder andere apparaten en beveiligingssystemen bestemd voor plaatsen met explosieve atmosferen. In dit besluit is de Productrichtlijn explosieve atmosferen (2014/34/EU) geïmplementeerd. Deze richtlijn wordt ook ATEX 114 genoemd.

Elektrische en elektronische apparatuur in een gezoneerd gebied moeten explosieveilig zijn uitgevoerd. Deze apparatuur is voorzien van een EG-conformiteitsverklaring en een voorschrift waaruit blijkt dat het toegepaste materieel geschikt is voor toepassing in ruimten waar explosiegevaar kan heersen.

Elektrisch materieel dat aan de normen voor explosieveiligheid voldoet, is herkenbaar aan het ‘Ex’-teken in een regelmatige zeshoek. Mocht dit niet zichtbaar zijn, dan moet in het logboek een document aanwezig zijn waarin de leverancier verklaart dat het elektrisch materieel voldoet aan de gebruikelijke normen voor explosieveiligheid. Het gaat dan om een zogenoemde EG-verklaring van overeenstemming die vergezeld gaat van een CE-markering.

Bekabeling wordt gezien als een vaste elektrische verbinding, vrij van vonkvorming en is daarmee vrijgesteld van explosieveiligheidscriteria.

Intern noodplan

Een intern noodplan is een draaiboek waarin systematisch staat aangegeven wat de organisatie moet doen bij een incident of calamiteit. Een goed voorbereide hulpverlening draagt bij aan het zoveel mogelijk beperken van de gevolgen ervan voor mensen en omgeving. Elke werkgever van een bedrijf met bepaalde hoeveelheden gevaarlijke stoffen moet zorgen dat er een intern noodplan is. Dat staat in artikel 2.5c van het Arbeidsomstandighedenbesluit. In artikel 2.4 van het Arbeidsomstandighedenbesluit staan de grenzen voor de hoeveelheden gevaarlijke stoffen. Boven die grenzen vallen bedrijven onder de ARIE-regeling en is een intern noodplan verplicht.

Een intern noodplan bevat in elk geval de onderwerpen die staan in bijlage II van de Arbeidsomstandighedenregeling.

Meer informatie over interne noodplannen staat op het Arboportaal.

Borden en veiligheidssymbolen

De werkgever is verplicht veiligheidssignalering te gebruiken op plaatsen en bij installaties die gevaar voor de gezondheid of de veiligheid kunnen opleveren. Artikel 8.2 van de Arbeidsomstandighedenregeling schrijft voor waar veiligheidssignalering verplicht is. De eisen voor borden en pictogrammen staan in de artikelen 8.9, 8.10 en 8.11 van de Arbeidsomstandighedenregeling. Hier staan onder andere eisen over de uitvoering, de begrijpelijkheid en de plaatsing van borden. Veiligheidsborden moeten in één oogopslag duidelijk maken welk gevaar dreigt, wat verboden is of juist verplicht. Artikel 8.12, 8.13 en 8.14 van de Arbeidsomstandighedenregeling beschrijft de eisen voor veiligheidssignalering op leidingen en tanks.

Om misverstanden te voorkomen gelden er normen voor het ontwerp, het beeld (symbool), de tekst en het kleurgebruik. In Nederland beschrijft NEN 3011 welke borden in welke situatie moeten worden gebruikt. Voor de meeste borden wordt verwezen naar NEN-EN-ISO 7010 waarvan het actuele totaaloverzicht is te zien op Online Browsing Platform (OBP) (iso.org).

Artikel 8.12, 8.13 en 8.14 van de Arbeidsomstandighedenregeling beschrijft de eisen voor veiligheidssignalering op leidingen en tanks.

De wetgever schrijft voor gevaarlijke stoffen voor dat bij opslag en in leidingen en tanks de GHS-pictogrammen aangeduid moeten worden. Dit mag ook door de ISO-waarschuwingssymbolen worden vervangen. In de CLP-verordening staan pictogrammen voor de aanduiding van gevaarseigenschappen van chemische stoffen. Deze verordening is beoogd voor etikettering en verpakking en voorziet niet in alle risico’s met stoffen in een proces, en daarom niet volledig aan het oogmerk van de Arboregeling.

In NEN-ISO 20560-1 en NEN-ISO 20560-2 is de veiligheidssignalering van leidingen en tanks uitgewerkt. NEN-ISO 20560-2 beschrijft voor opslagtanks de veiligheidsinformatie (symbolen/pictogrammen, tekstinformatie, NFPA-diamant en UN-nummer).

Bijlage EAmmoniakopslag en omgevingsveiligheid

Artikel 3.21 onder a en artikel 3.50 lid 1 van het Bal wijst de opslag van ammoniak (zowel gekoeld als onder druk) aan als een milieubelastende activiteit. Artikel 3.21 onder a heeft betrekking op het opslaan van giftige gassen die tot vloeistof zijn verdicht in een opslagtank met een inhoud meer dan 150 l. Artikel 3.50 lid 1 van het Bal heeft betrekking op het exploiteren van een Seveso-inrichting. Hiervan is sprake wanneer de opslag groter is dan 50 ton ammoniak. In de artikelen 3.22.1 van het Bal onder a en 3.51 lid 1 van het Bal worden beide milieubelastende activiteiten aangewezen als vergunningplichtig.

Uit de algemene regels voor de opslag van gassen (artikel 3.23 lid 2 van het Bal) volgt dat er moet worden voldaan aan de regels over zeer zorgwekkende stoffen als bedoeld in paragraaf 5.4.3 van het Bal. Voor een Seveso-inrichting gelden conform artikel 3.52 lid 1 onder a en lid 2 dat er moet worden voldaan aan de regels voor Seveso-inrichtingen als bedoeld in paragraaf 4.2 en 5.4.1 van het Bal.

Wanneer de Seveso-inrichting geen andere milieubelastende activiteit bevat uit paragraaf 3.3 van het Bal en uitsluitend een Seveso-inrichting betreft, is ook de milieubelastende activiteit het exploiteren van een buisleiding met gevaarlijke stoffen (paragraaf 3.4.3) van toepassing voor zover die zich binnen de Seveso-inrichting bevindt. Hiervoor gelden dan de algemene regels uit paragraaf 4.108.

Let op, wanneer grootschalige gekoelde ammoniak wordt gecombineerd met de productie van ammoniak of het kraken van ammoniak naar waterstof, dan wordt een RIE 4-installatie (RIE cat 4.2 onder a) geïntroduceerd en een aanvullende milieubelastende activiteit conform artikel 3.72 lid b. Op grond van artikel 3.73 lid 1 van het Bal is deze milieubelastende activiteit vergunningplichtig. Hiermee vervalt de uitzondering genoemd in artikel 3.49 lid 2 van het Bal voor Seveso-inrichtingen en is paragraaf 3.4.3 en daarmee ook paragraaf 4.108 over buisleidingen niet van toepassing.

Het Bal bevat voor de opslag van ammoniak (uitgezonderd de hierboven genoemde buisleidingen) alleen de algemene regels voor Seveso-inrichtingen in hoofdstuk 4. Deze regels hebben betrekking op de verplichtingen uit de Seveso III-richtlijn uit 2012 en hebben onder andere betrekking op het hebben van een veiligheidsrapport en een preventiebeleid. In hoofdstuk 4 staat geen algemene regel met de verplichting om te voldoen aan deze PGS-richtlijn. Met de maatregelen van deze PGS-richtlijn wordt rekening gehouden bij het opstellen van de omgevingsvergunning voor de milieubelastende activiteit.

Het Bkl wijst in artikel 8.9 lid 4 deze PGS-richtlijn aan als informatiedocument. Het bevoegd gezag moet bij het beoordelen van de aanvraag omgevingsvergunning milieubelastende activiteit rekening houden met deze PGS-richtlijn als informatiedocument.

Bijlage FEigenschappen en gevaren ammoniak

F.1Schadelijke effecten op de mens

Tabel 3 – Schadelijke effecten van verschillende concentraties ammoniak op de mens

Bekijk deze tabel in een popup venster

Concentratie ppm

Concentratie

Gevolg

Auteur(s), jaar / bron

1 - 5

0,7 mg/m³ - 3,5 mg/m³

reukherkenning

Patty (1981)

20

15,2 mg/m³

TGG 8 h

Wettelijke grenswaarde*

30

21 mg/m³

VGW (voorlichtingsgrenwaarde)

Interventiewaarde**

50

38,0 mg/m³

Aanvankelijk lichte irritatie van neus, ogen en keel, later gewenning

Verbeek (1977) NIOSH (1974)

TGG 15 min

Wettelijke grenswaarde*

100

75,9 mg/m³

Prikkeling luchtwegen en oogbindvlies

Vigliani en Zurlo (1956)

134

101,7 mg/m³

Flinke irritatie (tranenvloed, keelirritatie, enz.)

Industrial Biotest Laboratories Inc. (1973)

198

140 mg/m³ (o.b.v. 1 h)

AGW (alarmeringswaarde)

Interventiewaarde**

300

227,7 mg/m³

IDLH (immediately dangerous to life and health)

CDC-NISOH

486

350 mg/m³

STEL (short term exposure limit)

Richtwaarde, zie RIVM

500

Onmiddellijke prikkeling slijmvliezen en verdieping van de ademhaling

Silverman (1949)

1 100

780 mg/m³

LBW (levensbedreigende waarde)

Interventiewaarde**

3 500 – 3 700

Snel dodelijk na korte blootstelling

Henderson & Haggard (1943)

Direct huidcontact (1:1 waterige verdunning langdurig)

Blaarvorming

Frosch & Kligman (1977)

6,8 mg/kg lichaamsgewicht per dag

DNEL (derived no-effect level) huid

Toelichting: Genoemde effecten treden reeds op binnen een korte periode (minuten) na aanvang van de blootstelling.

* De wettelijke grenswaarden staan in bijlage XIII van de Arbeidsomstandighedenregeling en zijn ook te vinden op www.ser.nl.

** De interventiewaarden zijn te vinden op RIVM. Er zijn waarden voor blootstelling van 10 min, 30 min en 1 h. Deze laatste zijn vermeld in deze tabel. Daarnaast zijn er interventiewaarden voor 2 h, 4 h en 8 h.

F.2Fysische eigenschappen

Tabel 4 – Enige fysische gegevens van ammoniak

Omschrijving

Vloeistof

Gas

Kleur

kleurloos

kleurloos

Reuk

stekend

stekend

Dichtheid t.o.v. lucht

-

0,60

Soortelijke massa (–33,4 °C)

680 kg/m³

-

Kookpunt

–33,4 °C

-

Smeltpunt

–77,7 °C

-

Kritische temperatuur

132,4 °C

Kritische druk

109,3 bar

Verdampingswarmte bij –33,4 °C

137 104 J/kg

Verdampingswarmte bij 15 °C

121 104 J/kg

Soortelijke warmte bij –33,4 °C

0,451 04 J/(kg.K)

Soortelijke warmte bij 15 °C

0,471 04 J/(kg.K)

Tabel 5 – Dampspanning van ammoniak

Temperatuur in °C

Absolute druk in bar

–74,3

0,08

–68,4

0,13

–57,0

0,27

-45,4

0,53

–33,6

1,01

–18,7

1,96

4,7

4,9

25,7

9,8

35,0

12,8

50,1

19,6

66,1

29,4

78,9

39,2

89,3

49,0

98,3

58,8

Tabel 6 – Oplosbaarheid van ammoniak in water

Temperatuur in °C

Massafractie ammoniak (%)

10

40,0

20

34,2

30

28,5

40

23,7

50

18,5

Tabel 7 – Soortelijk(e) volume/dichtheid van vloeibare ammoniak

Temperatuur in °C

Soortelijk volume l/kg

Dichtheid kg/l

-33

1,468

0,680

-30

1,477

0,677

-20

1,504

0,665

-10

1,534

0,652

0

1,565

0,639

10

1,610

0,625

20

1,639

0,610

30

1,681

0,595

40

1,724

0,580

50

1,777

0,563

60

1,835

0,545

F.3Chemische eigenschappen

Ammoniak is een basische stof, de pH van een 2,5%-oplossing ammoniak is 11,5. Het ondergaat een zuur-base-interactie met zuren, waarbij zouten worden gevormd die vanwege het vluchtige karakter van ammoniak veelal thermisch instabiel zijn. Bij verhitting van dergelijke zouten worden de oorspronkelijke base (ammoniak) en zuren wederom verkregen. Vanwege het basische en reactieve karakter ondergaat ammoniak met tal van organische en anorganische verbindingen een reactie. Hieronder wordt een zo compleet mogelijk overzicht gegeven van de verbindingen die in combinatie met ammoniak kunnen leiden tot (potentieel) gevaarlijke situaties. Hierbij is gekozen voor een algemene indeling in klassen van verbindingen, met additioneel een aantal specifieke voorbeelden. Voor een volledig overzicht van alle bekende (potentieel) gevaarlijke reacties met ammoniak per specifieke verbinding wordt verwezen naar Bretherick’s Handbook of Reactive Chemical Hazards.

Halogeenverbindingen

Ammoniak kan zeer heftig reageren met zowel organische als anorganische halogeenverbindingen, waarbij een sterke warmteontwikkeling optreedt en/of explosieve mengsels kunnen worden gevormd. Voorbeelden van stoffen die in combinatie met ammoniak explosieve mengsels vormen zijn: kaliumjodide, 1,2-dichloorethaan, zilverchloride, sulfinylchloride, enz.

Metalen

Ammoniak kan met verschillende metalen reageren (bijvoorbeeld goud, zilver, kwik, koper, zink, germanium, enz.), waarbij (onbekende) componenten worden gevormd die onder droge omstandigheden zeer explosief zijn. Ammoniak kan zowel met het metaal (bijvoorbeeld kwik) als met metaalzouten (goudchloride, zilvernitraat, enz.) reageren. Het vluchtige karakter van ammoniak maakt ook de combinatie met pyrophore (spontaan ontbrandende) metalen potentieel gevaarlijk. Zo reageert ammoniak bijvoorbeeld exotherm met calcium. Indien door warmteontwikkeling ammoniak verdampt en fijn verdeeld calcium overblijft, bestaat de kans op ontbranding.

Oxidanten

Ammoniak reageert heftig met oxidanten tot explosieve of brandgevaarlijke verbindingen. Voorbeelden zijn: peroxiden, salpeterzuur, kaliumchloraat, stikstofoxiden, zuurstof, enz. IJzeroxide in de vorm van roest kan de ontsteking of ontbranding van een ammoniak/zuurstofmengsel katalyseren.

Ethyleenoxide

De combinatie van ammoniak en ethyleenoxide geeft een hevige, sterk exotherme polymerisatiereactie, wat kan leiden tot een zeer sterke drukopbouw en explosiegevaar.

Bijlage GVerschillen met de vorige versie

Deze PGS-richtlijn is uitsluitend van toepassing op nieuwe installaties voor de opslag van koude atmosferische ammoniak. Voor bestaande ammoniakopslaginstallaties voor de opslag van koude atmosferische ammoniak. Voor ammoniakopslaginstallaties van warme ammoniak onder druk blijft PGS 12:2021 versie 1.0 (augustus 2021) – Interim PGS van toepassing.

Bijlage HImplementatietermijnen in bestaande situaties

Deze PGS-richtlijn is uitsluitend van toepassing op nieuwe installaties voor de opslag van koude atmosferische ammoniak. Voor bestaande ammoniakopslaginstallaties envoor ammoniakopslaginstallaties van warme ammoniak onder druk blijft PGS 12:2021 versie 1.0 (augustus 2021) – Interim PGS van toepassing. Deze bijlage is alleen relevant voor bestaande activiteiten en is dan ook niet ingevuld in deze PGS-richtlijn.

Bijlage ISamenstelling PGS 12-team

Naam

Organisatie

Rol

Jan Waals

Gezamenlijke Brandweer Rotterdam

Voorzitter PGS-team

Betty Zaaijer

VOPAK

Lid namens bedrijfsleven (VNO-NCW/MKB-Nederland)

Martin Reuvers

VOPAK

Lid namens bedrijfsleven (VNO-NCW/MKB-Nederland)

Wim Versteele / Manuel Dhondt

Yara

Lid namens bedrijfsleven (VNO-NCW/MKB-Nederland)

Chiel Deij

OCI

Lid namens bedrijfsleven (VNO-NCW/MKB-Nederland)

Mathin de Groot

Veiligheidsregio Zeeland

Lid namens Brandweer Nederland/Veiligheidsregio's

Marcel Nijssen

Veiligheidsregio Rotterdam Rijnmond

Lid namens Brandweer Nederland/Veiligheidsregio's

Erik Lambrechts

ODNZKG

Lid namens toezicht-handhaving

Jochem Langeveld

DCMR

Lid namens vergunningverlening

Oscar Menger

DCMR

Lid namens vergunningverlening

Frans Geurts

IPLO

Waarnemer namens helpdesk IPLO

George Dodoros / Stefano de Cillis

Proton Ventures

Deskundige namens (VNO-NCW/MKB-Nederland)

Alwin van Aggelen

A-RisC

Facilitator risicobenadering / tekstschrijver

Rob van Velzen

Accentes

projectleider