2.1.1Algemene informatie

Waterstof is een onuitputtelijke en schone brandstof die kan worden ingezet voor het voortdrijven van een voertuig. Dit kan gebruikt worden in een verbrandingsmotor of brandstofcel. In een brandstofcel reageert waterstof met zuurstof, waarbij waterdamp en elektriciteit ontstaan. Met de elektriciteit wordt een elektromotor gevoed die zorgt voor de aandrijving van het voertuig. De waterdamp wordt afgevoerd. Omdat waterstof bij een normale temperatuur en druk een vrij lage energiedichtheid heeft, worden zeer hoge drukken gebruikt om toch nog enige energiedichtheid te bereiken.

Waterstof is een scheikundig element met symbool H (hydrogenium) en atoomnummer 1. Het is het meest voorkomende element in het heelal: meer dan 90 % van de atomen in het heelal zijn waterstofatomen. Als in deze richtlijn wordt gesproken over waterstof, wordt niet het atoom waterstof bedoeld, maar de verbinding van twee van deze atomen (H₂) tot een molecuul. Met LH₂ wordt de vloeibare vorm van dit molecuul bedoeld.

2.1.2Gevaren van waterstof

Algemeen

Het gebruik van waterstof brengt risico’s met zich mee. Incidenten met waterstof kunnen een grote omvang hebben. Waterstof dringt vanwege het kleine molecuul bijna overal doorheen, is lichter dan lucht en tevens geurloos. Ook is er weinig energie voor nodig om het gas te doen ontsteken. Afhankelijk van de druk en de uitstroomsnelheid kan waterstof met zeer lage energie worden ontstoken, waardoor een fakkelbrand ontstaat. Daarnaast is bij ophoping van waterstof in de lucht, met de daarin aanwezige zuurstof, een explosie mogelijk.

Hoge diffusiecoëfficiënt

Door de kleine omvang van het molecuul kan waterstof in of zelfs door materialen heen diffunderen. Dit verhoogt de kans op lekkage en daarom is een beperkt aantal materialen geschikt om in combinatie met waterstof te worden gebruikt. De hoge diffusiecoëfficiënt in lucht in combinatie met een lage dichtheid heeft als voordeel dat in een open ruimte het waterstofgas zich snel zal vermengen en daarmee verdunnen met lucht. Het risico op een explosie wordt daarmee verkleind.

Verbrossing

Diffusie van waterstof kan in bepaalde materialen leiden tot negatieve veranderingen van de materiaaleigenschappen. Dit fenomeen staat bekend als ‘waterstofverbrossing’. Doordat waterstof in de haarscheurtjes van het materiaal opgesloten raakt, verzwakt het materiaal met bros worden tot gevolg.

Lichter dan lucht

Waterstofgas is veertien keer lichter dan lucht met een relatieve dampdichtheid van 0,0695 g/l. Wanneer gasvormig waterstof in een gesloten ruimte vrijkomt, dan zal het zich snel verspreiden en verzamelen in het hoogste punt. Het risico bestaat dat een explosie plaatsvindt als gevolg van ophoping boven in een afgesloten ruimte.

Hoge ontstekingskans

Waterstof heeft een hoge ontstekingskans vanwege de lage ontstekingsenergie. Om waterstof te kunnen ontsteken, is slechts een kleine hoeveelheid energie nodig (0,02 mJ). De wrijving van kledingstukken kan al voldoende zijn om deze kleine hoeveelheid energie op te wekken. Bovendien kan een mengsel van waterstof en lucht over een zeer breed gebied worden ontstoken (volumepercentage van 4 % tot 75 %). Om ophoping van statische lading in de constructies te vermijden worden elektrisch goed geleidende materialen toegepast en behoort te worden gezorgd voor potentiaalvereffening. De zelfontbrandingstemperatuur van waterstof is 571 °C.

De kans op directe ontsteking is bij vloeibare waterstof iets lager dan bij gasvormige waterstof. Vloeibare waterstof wordt thermisch geïsoleerd bewaard en onder druk, zodat de snelheid en bijbehorende energie waarmee waterstof uitstroomt, lager zullen zijn en vertraagde ontsteking plaatsvindt. Koude waterstof kan na verdamping alsnog op afstand ontsteken.

Nauwelijks zichtbare vlam

Waterstof heeft een kleurloze, nauwelijks zichtbare vlam en heeft vrijwel geen warmtestraling. Door de vrijwel onzichtbare vlam wordt het effectief bestrijden van een waterstofbrand ernstig bemoeilijkt. Een waterstofbrand is niet goed door de mens te signaleren. Met speciale warmtebeeldcamera’s of uv-meting is een vlam te detecteren. Hierbij behoort rekening te worden gehouden met externe invloeden op de apparatuur, zoals zonlicht of lasactiviteiten in de omgeving. Het blussen van een waterstofbrand kan ongewenst zijn, omdat na blussing een explosieve gaswolk kan ontstaan die opnieuw kan ontsteken. Een bluswatergordijn over een waterstofbrand is wel een ideaal middel om de vlam zichtbaar te maken (deze kleurt onder een watergordijn oranje op). Bij een grotere lekkage kunnen in het geval van brand nagenoeg onzichtbare en krachtige fakkelbranden voorkomen met reikwijdtes van 1 m tot meer dan 5 m.

Waterstof wordt warmer door uitzetting

In tegenstelling tot veel andere moleculen wordt waterstof juist warmer als het uitzet. Dit effect wordt ook wel een omgekeerd joule-thompsoneffect genoemd.

Cryogene vloeistof

Vloeibare waterstof is een cryogene vloeistof dat bij vrijkomen, ook in gasvormige toestand, in eerste instantie naar de bodem zakt. Na verdamping stijgt het waterstofgas op. Waterstof wordt onder druk gezet en gekoeld tot –252,8 °C (bij 101,3 kPa). Bij blootstelling aan de omgevingslucht kunnen zuurstof en stikstof uit de omgevingslucht condenseren. Vloeibare waterstof kan bij zeer snelle verdamping zorgen voor bevriezingsgevaar.

2.1.3Gevaren van de opslag van waterstof

Algemeen

Waterstof kan op diverse manieren worden opgeslagen in een drukhouder in een motorvoertuig. Zo kan waterstof worden opgeslagen als gecomprimeerd gas (bij een werkdruk van 35,0 MPa tot 70,0 MPa (350 tot 700 bar)) en als een tot vloeistof afgekoeld gas (LH₂) bij een werkdruk van 0,4 tot 0,8 MPa (4 tot 8 bar). Opgeslagen vloeibare waterstof neemt minder ruimte in dan opgeslagen gasvormige waterstof.

Gasvormige waterstof

De opslag van gasvormige waterstof in een drukhouder brengt verschillende gevaren met zich mee. Zo zijn er verschijnselen die leiden tot verhoging van de druk, waardoor de drukhouder kan beschadigen of bezwijken. Hierbij behoort onder andere te worden gedacht aan opwarming door externe brand. Een ander gevaaraspect van opslag in een drukhouder is dat de drukhouder kan beschadigen door externe impact. Tevens kunnen corrosieve en chemisch agressieve condities leiden tot beschadiging van de omhulling. Een beschadigde omhulling kan leiden tot een lek, waardoor waterstof onder druk vrijkomt. Afhankelijk van het tijdstip van ontsteking ontstaat een fakkelbrand of explosie (ontbranding gaswolk).

Vloeibare waterstof

De opslag van vloeibare waterstof in een cryogene houder brengt verschillende gevaren met zich mee, zoals het ontstaan van secundaire branden, drukeffecten met onder andere fragmentatieschade, brandwonden en longbeschadiging tot gevolg. Bij de opslag van vloeibare waterstof bestaat het gevaar op een BLEVE (Boiling Liquid Expanding Vapour Explosion). Ervaringen uit het bedrijfsleven wijzen erop dat het zeer onwaarschijnlijk is dat een BLEVE zal optreden. Bij de opslag van vloeibare waterstof in een cryogene houder kunnen naast opwarming door externe brand en corrosieve of chemisch agressieve condities ook warmte door zonnestralen, warmte door voedingsstroom en het verlies van isolatie van de houder mogelijk leiden tot hoge druk, waardoor de cryogene houder kan beschadigen. Een beschadigde cryogene houder kan leiden tot een breuk of een lek waardoor er een explosieve wolk kan worden gevormd.

2.2.1Typical 1: Waterstofwerkplaats voor motorvoertuigen met een H₂-installatie

Deze typical omvat een werkplaats waar alle gangbare werkzaamheden aan motorvoertuigen en aan de H₂-installatie kunnen plaatsvinden. Motorvoertuigen met een LH₂-installatie vallen niet onder deze typical. Voor een nadere toelichting voor de activiteiten die hier bedoeld worden, zie Paragraaf 1.2.

2.2.2Typical 2: Waterstofwerkplaats voor motorvoertuigen met een LH₂-installatie

Deze typical omvat een werkplaats waar alle gangbare werkzaamheden aan motorvoertuigen en aan de LH₂-installatie kunnen plaatsvinden. Voor een nadere toelichting voor de activiteiten die hier bedoeld worden, zie Paragraaf 1.2.

2.2.3Typical 3: Waterstofwerkplaats light voor motorvoertuigen met een H₂-installatie

De bedoelde werkplaats in deze typical is feitelijk een vereenvoudigde vorm van een waterstofwerkplaats voor motorvoertuigen met een H₂-installatie (typical 1), waarbij de risico's lager zijn dan bij de waterstofwerkplaats (typical 1). Dit komt vooral doordat er in de waterstofwerkplaats light, zoals hier getypeerd, alleen beperkte werkzaamheden met lagere risico's worden verricht. De werkzaamheden in deze waterstofwerkplaats light worden alleen uitgevoerd aan personenvoertuigen, lichte bedrijfswagens, bussen en vrachtwagens (zoals bedoeld in de categorieën N1 t/m N3 en M1 t/m M3 uit de RDW en hoofdstuk 1 van de Regeling voertuigen) met een Europese typegoedkeuring (ETG) en een certificaat op basis van ECE 134 (of zijn voorloper EC79/2009).

Belangrijke kenmerken om onder de typical 3 van een waterstofwerkplaats light te kunnen vallen zijn:

• Het betreft alleen motorvoertuigen van de categorie N1 t/m N3 en M1 t/m M3 (volgens de RDW) met een H₂-installatie (geen LH₂).
• De toegelaten motorvoertuigen met een H₂-installatie zijn voorzien van een ETG en certificaat op basis van ECE 134 (dan wel zijn voorloper EC79/2009) en zijn tevens voorzien van een goed werkend waterstofdetectiesysteem op basis van dit certificaat.
• Er vinden geen werkzaamheden plaats aan de H₂-installatie van de motorvoertuigen. Er worden in de waterstofwerkplaats light ook geen werkzaamheden aan motorvoertuigen verricht die het waterstofsysteem negatief kunnen beïnvloeden.

2.2.4Typical 4: Stalling voor motorvoertuigen met een H₂-installatie

Deze typical omvat een stalling voor motorvoertuigen met een H₂-installatie. Deze stalling kan binnen of buiten zijn. De definitie van een stalling is nader toegelicht in Paragraaf 1.2.

2.2.5Typical 5: Stalling voor motorvoertuigen met een LH₂-installatie

Deze typical omvat een stalling als bedoeld in typical 4 waar tevens motorvoertuigen met een LH₂-installatie aanwezig kunnen zijn. Deze stalling zal in de regel en bij voorkeur buiten zijn. De definitie van een stalling is nader toegelicht in Paragraaf 1.2.

2.2.6Typical 6: Showroom voor motorvoertuigen met een H₂-installatie

De showroom is feitelijk een vereenvoudigde vorm van een stalling voor motorvoertuigen met een H₂-installatie (typical 4), waarbij de risico's lager zijn dan bij een reguliere stalling. Dit komt vooral doordat er in een showroom, zoals hier getypeerd, alleen personenvoertuigen, lichte bedrijfswagens, bussen en vrachtwagens (zoals bedoeld in de categorieën N1 t/m N3 en M1 t/m M3 uit de RDW en hoofdstuk 1 van de Regeling voertuigen) met een Europese typegoedkeuring (ETG) worden toegelaten.

Belangrijke kenmerken om onder de typical 6 van een showroom te kunnen vallen zijn:

• De aanwezige motorvoertuigen zijn specifiek bedoeld voor de verkoop.
• De aanwezige motorvoertuigen met een H₂-installatie zijn voorzien van een ETG.
• Het betreft alleen motorvoertuigen van de categorie N1 t/m N3 en M1 t/m M3 (volgens de RDW) met een H₂-installatie (geen LH₂).
• De showroom is voor publiek toegankelijk.
• Er vinden geen werkzaamheden plaats aan de motorvoertuigen.

4.2.1Oorzaakscenario's typical 1

4.2.2Gevolgscenario's typical 1

4.3.1Oorzaakscenario's typical 2

De volgende (reeds uitgewerkte) oorzaakscenario’s zijn van toepassing op typical 2:

• S1 Motorvoertuig komt bij de waterstofwerkplaats, stalling of showroom aan met defect aan H₂- of LH₂-installatie;
• S2 Werkzaamheden aan of rond installatie die niet drukloos of niet gasvrij is;
• S3 Verkeerde handeling bij openen installatie;
• S4 Onjuiste handeling bij afblazen en drukvrij maken van de installatie;
• S5 Gebruik van verkeerde materialen of verkeerde installatie;
• S6 Tekortkoming of verkeerde handeling bij de opslag van een uitgebouwde H₂- of LH₂-tank die niet drukloos of niet gasvrij is;
• S7 Het niet dicht zijn van de installatie bij heringebruikname na uitvoering van werkzaamheden;
• S8 Verhitting door brand in de buurt of in of aan het motorvoertuig;
• S9 Verhitting in een spuitcabine;
• S10 Externe impact op het motorvoertuig of de H₂- of LH₂-installatie;
• S11 Verkeerde plaatsing van stempels/ondersteuning bij gebruik van brug.

Aanvullend zijn twee extra oorzaakscenario's gedefinieerd voor typical 2.

4.3.2Gevolgscenario's typical 2

De volgende (reeds uitgewerkte) gevolgscenario’s zijn van toepassing op typical 2:

• S12 Losschieten onderdeel H₂- of LH₂-installatie;
• S13 Gaswolk - niet-ontstoken lekkage;
• S14 Brand - directe ontsteking;
• S15 Explosie - vertraagde ontsteking;
• S16 Escalatie in de ruimte;
• S17 Escalatie naar een andere ruimte maar binnen de erfgrens;
• S18 Escalatie buiten de erfgrens.

Aanvullend zijn twee extra gevolgscenario's gedefinieerd voor typical 2.

4.4.1Oorzaakscenario's typical 3

De volgende (reeds uitgewerkte) oorzaakscenario's zijn van toepassing op typical 3:

• S1 Voertuig of werktuig komt binnen met defect aan H₂- of LH₂-installatie;
• S2 Werkzaamheden aan of rond installatie die niet drukloos of niet gasvrij is;
• S8 Verhitting door brand in de buurt of in of aan het voertuig of werktuig;
• S10 Externe impact op het voertuig of werktuig of de H₂- of LH₂-installatie;
• S11 Verkeerde plaatsing van stempels/ondersteuning bij gebruik van brug.

Er zijn geen aanvullende oorzaakscenario's gedefinieerd.

4.4.2Gevolgscenario's typical 3

De volgende (reeds uitgewerkte) gevolgscenario’s zijn van toepassing op typical 3:

• S14 Brand - directe ontsteking;
• S15 Explosie - vertraagde ontsteking;
• S16 Escalatie in de ruimte;
• S17 Escalatie naar een andere ruimte maar binnen de erfgrens;
• S18 Escalatie buiten de erfgrens.

Er zijn geen aanvullende gevolgscenario's gedefinieerd.

4.5.1Oorzaakscenario's typical 4

De volgende (reeds uitgewerkte) oorzaakscenario's zijn van toepassing op typical 4:

• S1 Motorvoertuig komt binnen met defect aan H₂- of LH₂-installatie;
• S8 Verhitting door brand in de buurt of in of aan het motorvoertuig.

Aanvullend is één extra oorzaakscenario gedefinieerd voor typical 4.

4.5.2Gevolgscenario's typical 4

De volgende (reeds uitgewerkte) gevolgscenario’s zijn van toepassing op typical 4:

• S13 Gaswolk - niet-ontstoken lekkage;
• S14 Brand - directe ontsteking;
• S15 Explosie - vertraagde ontsteking;
• S16 Escalatie in de ruimte;
• S17 Escalatie naar een andere ruimte maar binnen de erfgrens;
• S18 Escalatie buiten de erfgrens.

Er zijn geen aanvullende gevolgscenario's gedefinieerd.

4.6.1Oorzaakscenario's typical 5

De volgende (reeds uitgewerkte) oorzaakscenario's zijn van toepassing op typical 5:

• S1 Motorvoertuig komt binnen met defect aan H₂- of LH₂-installatie;
• S8 Verhitting door brand in de buurt of in of aan het motorvoertuig;
• S23 Externe impact op het motorvoertuig;
• S19 Vrijkomen van 'boil-off' van een LH₂-tank.

Aanvullend is één extra oorzaakscenario gedefinieerd voor typical 5.

4.6.2Gevolgscenario's typical 5

De volgende (reeds uitgewerkte) gevolgscenario’s zijn van toepassing op typical 5:

• S13 Gaswolk - niet-ontstoken lekkage;
• S14 Brand - directe ontsteking;
• S15 Explosie - vertraagde ontsteking;
• S16 Escalatie in de ruimte;
• S17 Escalatie naar een andere ruimte maar binnen de erfgrens;
• S18 Escalatie buiten de erfgrens;
• S21 Persoonlijk letsel door cryogene effecten.

Er zijn geen aanvullende gevolgscenario's gedefinieerd.

4.7.1Oorzaakscenario's typical 6

De volgende (reeds uitgewerkte) oorzaakscenario's zijn van toepassing op typical 6:

• S1 Motorvoertuig komt binnen met defect aan H₂- of LH₂-installatie;
• S8 Verhitting door brand in de buurt of in of aan het motorvoertuig;
• S23 Externe impact op het motorvoertuig.

Er zijn geen aanvullende oorzaakscenario's gedefinieerd.

4.7.2Gevolgscenario's typical 6

De volgende (reeds uitgewerkte) gevolgscenario’s zijn van toepassing op typical 6:

• S13 Gaswolk - niet-ontstoken lekkage;
• S14 Brand - directe ontsteking;
• S15 Explosie - vertraagde ontsteking;
• S16 Escalatie in de ruimte;
• S17 Escalatie naar een andere ruimte maar binnen de erfgrens;
• S18 Escalatie buiten de erfgrens.

Er zijn geen aanvullende gevolgscenario's gedefinieerd.

5.2.1Algemeen

De Omgevingswet gaat over de fysieke leefomgeving en de activiteiten die daar gevolgen voor hebben of kunnen hebben. Het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) bevat regels voor milieubelastende activiteiten. Met het oog op het waarborgen van de veiligheid staan in het Bal regels over activiteiten met gevaarlijke stoffen. In het Bal kan omschreven zijn dat een vergunningplicht of algemene regels gelden voor de activiteit. Het toepassingsbereik van deze PGS-richtlijn kan breder zijn dan het toepassingsbereik van de milieubelastende activiteit van het Bal. De eisen uit deze PGS-richtlijn gelden alleen als direct werkende verplichtingen voor zo ver passend binnen het toepassingsbereik van het Bal. In de Omgevingsregeling is terug te vinden welke versie van de PGS-richtlijn is aangestuurd. Voor vergunningplichtige activiteiten bepaalt het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) welke informatiedocumenten betrokken moeten worden als informatiedocument. Het bevoegd gezag moet bij het beoordelen van de aanvraag omgevingsvergunning milieubelastende activiteit rekening houden met het informatiedocument. Tussen het moment van vaststellen van de PGS-richtlijn door het BOb en opname in de rijksregels kan een periode zijn gelegen. Hoe hiermee om te gaan in deze periode is te vinden op de website van het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO): Vooruitlopen op toekomstige PGS-richtlijnen. Deze systematiek geldt voor bestaande richtlijnen die gewijzigd zijn én voor nieuwe richtlijnen waarvoor mogelijk een herziening van het Bal nodig is. Voor het overzicht van de juridische status van de PGS-richtlijn zie de website van het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO): Overzicht PGS-richtlijnen. Het stelsel van de Omgevingswet biedt mogelijkheid om bij maatwerkvoorschrift of gelijkwaardige maatregel af te wijken.

5.2.2Externe veiligheidsafstanden

Een externe veiligheidsafstand zorgt voor bescherming van gebouwen en locaties waar mensen gedurende een periode verblijven. Het gaat om gebouwen en plekken buiten de begrenzing van de locatie van de activiteit.

In het Besluit activiteiten leefomgeving of in het Besluit kwaliteit leefomgeving kunnen deze veiligheidsafstanden zijn opgenomen.

In deze PGS-richtlijn zijn enkele maatregelen opgenomen om escalatie van scenario's met effecten buiten de milieubelastende activiteit te voorkomen.

5.2.3Omgevingsplan

Het omgevingsplan bevat alle regels over de fysieke leefomgeving die de gemeente stelt binnen haar grondgebied.

De gemeente kan bijvoorbeeld regels stellen ten aanzien van bluswatervoorzieningen, bereikbaarheid van hulpdiensten en opstelplaatsen voor de brandweer. Activiteiten met gevaarlijke stoffen kunnen van invloed zijn op deze maatregelen en een PGS-richtlijn kan invulling geven aan die maatregelen.

Het gaat dan om maatregelen die in Hoofdstuk 7 zijn opgenomen met het belang van de omgevingsveiligheid als oogmerk. Deze zijn herkenbaar aan de markeringen Brandpreventie.

7.2.1Motorvoertuigen

Op apparatuur voor de werking van voertuigen die vallen onder de Richtlijn 2007/46/EG, inmiddels vervangen door EU 2018/858, is de Richtlijn drukapparatuur niet van toepassing. Dit zijn motorvoertuigen bestemd voor het vervoer van personen of goederen. Onderstaande tekst is daarom alleen van toepassing op motorvoertuigen waarop NIET EU 2018/858 van toepassing is.Ook wissel(waterstof)tanks, van bijvoorbeeld heftrucks, vallen niet onder de Richtlijn drukapparatuur. Deze vallen onder de regels van het ADR.

7.2.2Europese Richtlijn drukapparatuur (PED)

Een H2- of LH2-installatie kan, zoals hierboven benoemd, soms ook drukapparatuur zijn, die wel onder de PED valt. Met de term drukapparatuur wordt apparatuur bedoeld met een inwendige druk die hoger is dan de omgevingsdruk. De exacte definitie van drukapparatuur volgt uit artikel 2 van de Europese Richtlijn drukapparatuur (PED) en luidt als volgt: ‘drukapparatuur’ of ‘drukapparaten’: drukvaten, installatieleidingen, veiligheidsappendages en onder druk staande appendages, inclusief, voor zover van toepassing, de elementen die bevestigd zijn aan onder druk staande delen, zoals flenzen, tubulures, koppelingen, steunconstructies, hijsogen.’

Drukapparatuur wordt onderverdeeld in:

• drukvaten,
• installatieleidingen,
• veiligheidsappendages en
• onder druk staande appendages.

Een enkelvoudig drukapparaat staat nooit op zichzelf, het wordt altijd geïntegreerd in een functioneel geheel. Dit wordt een samenstel genoemd. Een H2- of LH2-installatie bestaat uit verschillende componenten en is daarom ook een samenstel. De wet- en regelgeving voor het ontwerp van drukapparatuur geldt ook voor samenstellen.

7.2.3Ontwerp

Drukapparatuur is een arbeidsmiddel met risico’s. De risico’s hebben niet alleen betrekking op de werknemers die ermee werken, maar ook op de omgeving en het milieu. Daarom stelt de wetgever eisen aan het op de markt aanbieden, in bedrijf stellen, gebruiken en nadien wijzigen van drukapparatuur. Dit is in Nederland vastgelegd in het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016. Op het in de handel brengen van drukapparatuur zijn Europese productrichtlijnen van toepassing. Dat betekent dat een fabrikant alleen producten in de handel mag brengen (voor het eerst op de markt mag aanbieden) die voldoen aan deze richtlijnen.

Bij de bouw van een H2- of LH2-installatie is het van groot belang om vooraf vast te stellen wie de fabrikant is:

• Wordt een H₂- of LH₂-installatie gebouwd of gewijzigd onder verantwoordelijkheid van een derde partij (een leverancier, een installateur, enz.) die de H₂- of LH₂-installatie in zijn geheel verhandelt aan de latere gebruiker, dan treedt deze derde partij in de rol van fabrikant. De derde partij is daarmee verantwoordelijk voor de naleving van de eisen die van toepassing zijn op dit samenstel.
• Wordt de H₂- of LH₂-installatie gebouwd of gewijzigd onder verantwoordelijkheid van de gebruiker, dan wordt déze de fabrikant. De onderdelen worden geleverd door verschillende fabrikanten, maar de gebruiker is degene die de diverse onderdelen tot één functioneel geheel maakt. De gebruiker is ervoor verantwoordelijk dat het samenstel voldoet aan de Europese richtlijnen.

De ontwerpeisen voor een H2- of LH2-installatie liggen vast in de Europese Richtlijn drukapparatuur (PED). Deze richtlijn kent, zoals elke Europese productrichtlijn, essentiële veiligheidseisen die van toepassing zijn op alle drukapparatuur en samenstellen die in de handel worden gebracht. De fabrikant heeft de plicht om bij het ontwerp van drukapparatuur en samenstellen een analyse te maken van de risico’s en gevaren die bestaan ten gevolge van de druk. Bij het ontwerp en de bouw van drukapparatuur of samenstellen moet de fabrikant vervolgens rekening houden met deze risicoanalyse. De fabrikant kiest de meest passende maatregelen waarbij hij zich moet houden aan onderstaande beginselen:

• Gevaren worden zo veel als redelijkerwijs mogelijk is, geëlimineerd of verkleind in het ontwerp.
• Er worden passende beschermingsmaatregelen getroffen tegen gevaren die niet kunnen worden geëlimineerd.
• De gebruikers worden, indien van toepassing, geïnformeerd over nog bestaande gevaren en of het nodig is is dat er passende gevaar verminderende maatregelen worden genomen voor de installatie en/of het gebruik ervan. Deze maatregelen worden opgenomen in de gebruikershandleiding.

De risicoanalyse van de fabrikant is gebaseerd op scenario’s die in grote lijnen overeenkomen met de scenario’s die zijn beschreven in Hoofdstuk 4 van deze PGS.

De essentiële eisen die worden gesteld aan het ontwerp van het drukapparaat (H₂- of LH₂-installatie), zijn vastgelegd in bijlage I van de Richtlijn drukapparatuur. De fabrikant moet voldoen aan deze eisen, wat onder andere betekent dat:

• de H₂- of LH₂-installatie voldoende sterk is om de belastingen die kunnen worden verwacht (kracht, brand, hoge druk, enz.), te weerstaan;
• er maatregelen zijn genomen om de H₂- of LH₂-installatie veilig te bedienen;
• de H₂- of LH₂-installatie zodanig is ontworpen dat deze veilig kan worden geïnspecteerd;
• de H₂- of LH₂-installatie veilig kan worden gevuld en geleegd;
• er passende beveiligingen (zoals drukontlastkleppen of veerveiligheden) zijn aangebracht om in te grijpen als de druk ontoelaatbaar stijgt. Als een beveiliging wordt aangesproken, moet deze afblazen op een zodanige plaats dat daarbij geen gevaar voor personen kan optreden.

Om te voldoen aan de essentiële eisen kan de fabrikant een geharmoniseerde norm toepassen. Dit is echter niet verplicht. Als de fabrikant geen geharmoniseerde norm toepast, zal hij moeten aantonen dat de H₂- of LH₂-installatie wel voldoet aan de essentiële eisen van de PED.

Door middel van het doorlopen van een conformiteitsbeoordelingsprocedure laat de fabrikant zien dat hij voldoet aan de essentiële eisen van de PED. In de Europese productwetgeving is bepaald dat een EU-conformiteitsbeoordelingsinstantie (EU-CBI) toezicht moet houden op deze procedure. Een EU-CBI is geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie. De mate van toezicht is afhankelijk van het risico.

Met het aanbrengen van CE-markering (‘Conformité Européenne’) verklaart de fabrikant dat het apparaat voldoet aan de daarvoor geldende Europese eisen. Als de fabrikant een derde partij is (dus niet de gebruiker), moet déze de CE-markering aanbrengen op de H₂- of LH₂-installatie. Op de H₂- of LH₂-installatie (het samenstel) hoeft slechts één CE-markering te worden aangebracht, dus niet één op elk afzonderlijk drukapparaat. Aan de andere kant behouden drukapparaten die met een eigen CE-markering in het samenstel zijn opgenomen, wél de eigen markering. Samen met de CE-markering moet algemene informatie (zoals naam en adres van de fabrikant, bouwjaar en essentiële maximaal toelaatbare grenswaarden) en specifieke gegevens die voor een veilige installatie, werking en gebruik van belang kunnen zijn (zoals afmetingen, toegepaste persdruk, insteldruk drukbeveiliging, vermogen, enz.), op de kenplaat worden aangebracht.

Als de conformiteitsbeoordelingsprocedure met succes is doorlopen, stelt de fabrikant een verklaring van overeenstemming op. Dit is een verklaring dat de H₂- of LH₂-installatie voldoet aan de essentiële eisen van de van toepassing zijnde productrichtlijnen. Verder stelt hij een technisch dossier samen. Dit dossier omvat ten minste:

• een algemene beschrijving van de H₂- of LH₂-installatie;
• ontwerp- en fabricagetekeningen en schematische voorstellingen van componenten;
• beschrijvingen en toelichtingen bij de tekeningen en schematische voorstellingen;
• een lijst van toegepaste (geharmoniseerde) normen;
• berekeningen van ontwerpen, uitgevoerde controles;
• testverslagen.

De fabrikant is niet verplicht het technisch constructiedossier te overhandigen aan de gebruiker, maar het wordt aanbevolen om met de aanschaf van de H₂- of LH₂-installatie te bedingen dat het technisch dossier wordt meegeleverd.

Ten slotte is de fabrikant verplicht een gebruikershandleiding mee te leveren met de H₂- of LH₂-installatie. Hierin worden de restrisico’s beschreven en worden instructies gegeven voor hoe de installatie veilig kan worden bedreven.

7.2.4Gebruik

Het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016 stelt niet alleen eisen aan het in de handel brengen van drukapparatuur, maar ook aan de ingebruikneming en het gebruik van drukapparatuur. Het is de verantwoordelijkheid van de gebruiker van de H2 of LH2-installatie om hieraan te voldoen. De gebruiker moet de H2- of LH2-installatie laten keuren voordat deze in gebruik wordt genomen, bij wijzigingen of reparaties en verder zo vaak als nodig is.

De indeling van drukapparatuur bepaalt wie deze keuringen moet uitvoeren en wanneer de keuringen moeten plaatsvinden. Dit is geregeld in de Warenwetregeling drukapparatuur 2016. Verplichtingen die zijn opgenomen in een besluit, worden vaak uitgewerkt in een regeling. In de Warenwetregeling drukapparatuur 2016 is drukapparatuur aangewezen die in de risicocategorie valt die moet worden gekeurd door een Nederlandse conformiteitsbeoordelingsinstantie (NL-CBI). Ook een NL-CBI is door de Raad voor Accreditatie geaccrediteerd.

Drukapparatuur die niet is aangewezen, moet op grond van het Arbobesluit worden gekeurd door een deskundige.

De aangewezen drukapparatuur in de H2- of LH2-installatie moet worden gekeurd voordat deze de eerste keer in gebruik wordt genomen. Het doel van de keuring voor ingebruikneming is om vast te stellen of de H2- of LH2-installatie voldoet aan de Europese richtlijnen en veilig kan worden gebruikt. Daarbij wordt onder andere beoordeeld of de installatie is opgesteld zoals is opgenomen in de handleiding. De keuring wordt uitgevoerd door een NL-CBI. Deze geeft een verklaring van ingebruikneming af.

Het doel van de periodieke herkeuring is om vast te stellen of de installatie nog veilig kan worden gebruikt. Aangewezen drukapparatuur wordt elke vier jaar gekeurd door een NL-CBI. Hiervoor wordt een verklaring van herkeuring afgegeven. De keuring van niet-aangewezen drukapparatuur moet worden uitgevoerd door een deskundige. Deze stelt ook hiervan een rapportage op. Dit is verplicht op basis van het Arbeidsomstandighedenbesluit. De gebruiker is ervoor verantwoordelijk dat er afstemming plaatsvindt tussen de NL-CBI en de deskundige over hoe de drukapparatuur in zijn geheel weer veilig kan worden gebruikt.

Ook het uitvoeren van reparaties en wijzigingen aan de H2- of LH2-installatie is de verantwoordelijkheid van de gebruiker. Daarbij is veelal toezicht vereist door een NL-CBI. Voordat een reparatie of wijziging wordt uitgevoerd, wordt aangeraden om contact te zoeken met een NL-CBI. Bepaalde ingrijpende wijzigingen kunnen tot gevolg hebben dat de gegevens op de kenplaat niet meer kloppen. In dat geval moet een EU-CBI hierbij worden betrokken. Regulier onderhoud aan de H2- of LH2-installatie moet worden uitgevoerd zoals is voorgeschreven in de handleiding van de fabrikant.

Zolang de H2- of LH2-installatie in werking is of in werking kan worden gesteld, bewaart de gebruiker de volgende documenten:

• de EG-verklaring van overeenstemming (volgens de ‘oude’ PED 97/23/EG) of de EU-conformiteitsverklaring (volgens de ‘nieuwe’ PED 2014/68/EU);
• de gebruiksaanwijzing;
• de verklaring van ingebruikneming;
• de verklaring van herkeuring;
• het aantekenblad; en
• de bij de beoordelingen en keuringen behorende rapporten.

Het aantekenblad wordt meegeleverd met de verklaring van ingebruikneming. Uitsluitend de betrokken NL-CBI is bevoegd op het aantekenblad aantekeningen te maken.

De Nederlandse Arbeidsinspectie is toezichthouder op de naleving van de Arbeidsomstandighedenwet (en het Arbeidsomstandighedenbesluit) en de Warenwet (en het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016). De verplichtingen uit deze wetten worden niet als maatregel opgenomen in deze PGS. In deze tekst worden de verplichtingen van de gebruiker samengevat. De verplichtingen in de Arbowet en de Warenwet en de onderliggende besluiten kunnen evenmin worden opgenomen in een omgevingsvergunning.

7.3.1Wetgeving

Wanneer de kans bestaat dat er een explosieve atmosfeer ontstaat, dan zijn er twee vormen van direct werkende wetgeving van toepassing. Enerzijds zijn er de verplichtingen voor de werkgever die voortvloeien uit het Arbeidsomstandighedenbesluit. Anderzijds zijn er de verplichtingen voor de fabrikant van explosieveilige apparatuur die voortvloeien uit het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016.

Hieronder wordt een nadere toelichting gegeven op deze besluiten. De verplichtingen vanuit deze besluiten zijn niet in deze PGS opgenomen.

De Nederlandse Arbeidsinspectie is toezichthouder op de naleving van beide besluiten.

Meer informatie is te vinden in de volgende documenten:

• ATEX 2014/34/EU Guidelines, 3rd edition – May 2020;
• Niet-bindende praktijkgids met het oog op de tenuitvoerlegging van Richtlijn 1999/92/EG – april 2005;
• Richtlijn voor uitvoering van productvoorschriften van de EU (de Blauwe Gids) – 2016.

7.3.2Verplichtingen werkgever

Wanneer er binnen een bedrijf brandbare stoffen (gassen, vloeistoffen en vaste stoffen) aanwezig zijn, dan bestaat het gevaar op explosie. Werknemers moeten worden beschermd tegen dit gevaar.

Het Arbeidsomstandighedenbesluit heeft daartoe verplichtingen opgenomen waar de werkgever invulling aan moet geven. Het doel van deze verplichtingen is:

• het ontstaan van explosieve atmosferen zo veel mogelijk te voorkomen;
• de ontsteking van explosieve atmosferen te vermijden;
• de schadelijke gevolgen van een explosie te beperken.

De verplichtingen waar de werkgever invulling aan moet geven, worden beschreven in hoofdstuk 3 'Inrichting arbeidsplaatsen', paragraaf 2a, artikel 3.5a t/m 3.5f van het Arbeidsomstandighedenbesluit. Samengevat betreft dit de volgende verplichtingen:

• het beoordelen van explosierisico's (risico-inventarisatie en -evaluatie);
• het indelen van gebieden waar explosieve atmosferen kunnen voorkomen in gevarenzones;
• het nemen van zowel technische als organisatorische maatregelen in gevarenzones;
• het informeren van medewerkers;
• het vastleggen van bovenstaande in een explosieveiligheidsdocument.

Met het opnemen van deze verplichtingen in het Arbeidsomstandighedenbesluit is de Europese richtlijn 1999/92/EG in de Nederlandse wetgeving opgenomen.

Informatieve aanwijzingen voor het opstellen van een gevarenzone-indeling staan in NPR 7910-1:2020+C1:2021 voor gasexplosiegevaar en NPR 7910-2:2020+C1:2021 voor stofexplosiegevaar.

Aanvullende informatie over het opstellen van een explosieveiligheidsdocument en hoe een werkgever moet omgaan met explosieveiligheid, zijn te vinden via het arboportaal.

7.3.3Explosieveilige apparatuur

De in de voorgaande paragraaf genoemde gevarenzone-indeling kent een indeling naar zones overeenkomstig onderstaande tabel.

Tabel 1 – Aanwezigheid van een explosieve atmosfeer

Wanneer er sprake is van een gevarenzone, dan moet de apparatuur die wordt geplaatst binnen deze zone, geschikt zijn overeenkomstig het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016 volgens het volgende principe:

• Zone 0/20 – categorie 1-apparatuur;
• zone 1/21 – categorie 1 of categorie 2-apparatuur;
• zone 2/22 – categorie 1, categorie 2 of categorie 3-apparatuur.

De fabrikant van de apparatuur geeft aan in zijn EU-conformiteitsverklaring tot welke categorie de desbetreffende apparatuur hoort en wat het beoogde gebruik ervan is. Deze EU-conformiteitsverklaring is verplicht voor fabrikanten en komt voort uit de Europese productrichtlijn 2014/34/EU. Deze richtlijn heeft betrekking op de technische integriteit en bevat doelvoorschriften voor apparatuur en beveiligingssystemen die worden gebruikt op plaatsen met explosiegevaar.

In Nederland is de productrichtlijn 2014/34/EU geïmplementeerd in het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016.

7.3.4Aandachtspunten bij H2- en LH2-installaties

Als er waterstof vrijkomt, kan er zich een explosieve atmosfeer vormen. De installatie zal zich hierdoor geheel of gedeeltelijk in haar eigen gevarenzone bevinden. De gevarenzone zal zich waarschijnlijk uitstrekken tot buiten de installatie.

Het is voor de werkgever van belang om informatie te hebben over de omvang en de klasse van de gevarenzone die door de installatie (of onderdelen daarvan) wordt gecreëerd. De werkgever moet vervolgens conform het Arbeidsomstandighedenbesluit passende maatregelen nemen ter bescherming van de werknemers. De informatie die de werkgever nodig heeft moet worden geleverd door de leverancier van de installatie. De leverancier beschikt over de informatie omtrent temperaturen, drukken en technische specificaties van onderdelen die van belang zijn bij het bepalen van de gevarenzones. De vorm waarin de informatie wordt geleverd (bijvoorbeeld een complete zoneringstekening), moet worden afgestemd tussen de eindgebruiker/werkgever en de leverancier.

Apparaten die onderdeel zijn van de installatie, moeten door de leverancier van de installatie worden geselecteerd op geschiktheid voor toepassing in een gevarenzone.

Wanneer het samenstel op locatie wordt samengebouwd (installatie), dan valt het geheel buiten het toepassingsbereik van de Europese productrichtlijn 2014/34/EU.

Wordt het samenstel geleverd als een kant-en-klaar-product, dan valt dit product wel onder de Europese productrichtlijn 2014/34/EU en moet de fabrikant overeenstemming met deze richtlijn aantonen. De fabrikant moet instructies verstrekken voor het installeren, gebruik, onderhoud, enz. van het samenstel.

7.3.5Wijzigingen aan bestaande installatie

Indien aan een bestaande installatie wijzigingen worden doorgevoerd, dan zal opnieuw moeten worden vastgesteld in hoeverre de wijzigingen van invloed zijn op het ontstaan van een explosieve atmosfeer. Indien dit het geval is, zullen maatregelen ter voorkoming van ontsteking en bescherming van werknemers opnieuw moeten worden overwogen.

Bij substantiële wijzigingen aan explosieve atmosfeer-gecertificeerde apparatuur zal opnieuw overeenstemming met de 2014/34/EU-richtlijn, volgens de daarvoor geldende procedures, moeten worden vastgesteld. Dit geldt ook wanneer de eindgebruiker wijzigingen aanbrengt. De eindgebruiker wordt in dat geval beschouwd als fabrikant.

Wijzigingen aan een bestaande installatie kunnen bestaan uit:

• het vervangen van onderdelen (als gevolg van slijtage);
• reparatie;
• modificaties.