1.1Doel van de richtlijn

Het doel van deze PGS-richtlijn is om vast te leggen met welke maatregelen de risico's van een multi-energiestation te beheersen zijn. Deze maatregelen zijn gebaseerd op een risicobenadering die uitgaat van scenario's die zich voor kunnen doen. Op basis van de scenario's zijn doelen geformuleerd waarmee wordt beoogd een aanvaardbaar veiligheidsniveau te creëren. Uit de doelen zijn vervolgens maatregelen afgeleid. Deze maatregelen verkleinen de kans op een incident, of voorkomen of beperken de nadelige gevolgen van een incident. Informatie over de risicobenadering staat in Hoofdstuk 3 van deze richtlijn.

1.2Toepassingsbereik van de richtlijn

Deze PGS-richtlijn is van toepassing op multi-energiestations. Dat zijn stations met afleverinstallaties voor verschillende energiedragers, waaronder een oplaadvoorziening voor elektrische voertuigen en werktuigen. Het gaat om afleverinstallaties die zijn genoemd in de volgende PGS-richtlijnen:

• PGS 16: LPG: Afleverinstallaties, vulinstallaties en skid-installaties;
• PGS 25: Aardgasafleverinstallaties voor motorvoertuigen;
• PGS 28: Vloeibare brandstoffen in ondergrondse installaties en aflevertoestellen;
• PGS 30: Vloeibare brandstoffen in bovengrondse tank- en afleverinstallaties;
• PGS 33-1: Afleverinstallaties van vloeibaar aardgas (LNG) voor voertuigen en werktuigen;
• PGS 35: Waterstofinstallaties voor het afleveren van waterstof aan voertuigen en werktuigen.

Deze PGS-richtlijn is van toepassing op:

• openbare stations en stations bij bedrijven;
• het afleveren aan voertuigen en werktuigen;
• bemande en onbemande stations.

Deze PGS-richtlijn is niet van toepassing in de volgende situaties:

• Een multi-energiestation waar uitsluitend PGS 16, 28 of 30 van toepassing zijn en geen bovengrondse LPG-opslagtank aanwezig is.
• Een inviduele oplaadvoorziening.
• Afleverinstallaties voor spoorvoertuigen of vaartuigen en drijvende werktuigen.
• Nieuwe energiedragers waarvoor geen PGS-richtlijn bestaat.

Combinatie van PGS 16, 28 en 30

Voor een station waar alleen PGS 16, 28 en 30 van toepassing zijn, geldt deze PGS-richtlijn niet. Dan gelden alleen de individuele PGS-richtlijnen. Alleen als er een bovengrondse opslagtank voor LPG is, geldt deze PGS-richtlijn wel. Uit de risicoanalyse bleek namelijk dat er risico's zijn als een oplaadvoorziening in de directe omgeving van een bovengrondse LPG-tank staat.

Samenhang met PGS 37

PGS 37 omvat eisen voor lithiumhoudende energiedragers. De eisen in PGS 37-1 gaan over veilige opslag van elektriciteit in energieopslagsystemen (EOS). De eisen in PGS 37-2 gaan over veilige opslag van lithiumhoudende energiedragers. Bij multi-energiestations kunnen laadpalen aanwezig zijn met een energieopslagsysteem. Dit is niet specifiek voor multi-energiestations. Het is niet zo dat PGS 38 altijd van toepassing is omdat PGS 37 van toepassing is.

Aanvullende maatregelen

Deze PGS-richtlijn voor multi-energiestations stelt alleen aanvullende maatregelen. Dit zijn maatregelen vanwege de risico’s door de combinatie van verschillende energiedragers. Daarnaast moet het station voldoen aan de maatregelen in elke individuele PGS-richtlijn. Bijvoorbeeld voor een station met benzine, LPG en waterstof zijn de volgende PGS-richtlijnen van toepassing: PGS 16, 28, 35 en 38.

1.3Relatie met wet- en regelgeving

Wettelijke basis

Deze PGS-richtlijn geeft een nadere uitwerking van wettelijke voorschriften op grond van de Omgevingswet, de Arbeidsomstandighedenwet en de Wet veiligheidsregio’s.

In Hoofdstuk 5 staat een toelichting op de relatie met deze wetgeving.

Direct werkende wetten en regels

Naast de eisen in deze PGS-richtlijn zijn er ook andere wetten en regels waaraan een activiteit moet voldoen. Een voorbeeld daarvan is de Warenwet met bijbehorende Warenwetbesluiten. Bijlage D bij deze PGS-richtlijn bevat meer informatie over de wet- en regelgeving die van toepassing kan zijn op de activiteit uit deze PGS-richtlijn.

1.4Implementatietermijnen

In Hoofdstuk 7 staan maatregelen. Deze maatregelen geven een invulling aan de stand van de techniek en de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening.

Nieuwe activiteiten moeten direct voldoen aan de gestelde maatregelen. In Bijlage F staat voor bestaande activiteiten binnen welke termijn de activiteiten moeten voldoen aan de maatregelen.

1.5Gebruik van normen

Als deze PGS-richtlijn verwijst naar een normdocument (zoals NEN, EN, of ISO), gaat het om de uitgegeven publicatie, inclusief wijzigings- of correctiebladen, zoals die op het moment van de publicatie van deze PGS-richtlijn luidde. Dit staat in Bijlage B van deze PGS-richtlijn.

Normendocumenten, zoals NEN, EN of ISO, worden periodiek beoordeeld en zo nodig herzien. De veranderingen zijn vaak beperkt. Wanneer alle bestaande bedrijven toch direct aan de nieuwste versie moeten voldoen, kan dat grote (financiële) gevolgen hebben.

In Bijlage B staat daarom bij de normen waar deze PGS-richtlijn naar verwijst, ook een jaartal. Het gaat om de versie van de norm met dat jaartal, inclusief wijzigings- of correctiebladen. Dat betekent dat deze versie blijft gelden zolang de PGS-richtlijn op dit punt niet is gewijzigd.

Uitzondering voor normen via andere wetten en regels

Soms zijn normen rechtstreeks van toepassing. Bijvoorbeeld omdat andere wetten en regels naar die norm verwijzen. Dat geldt bijvoorbeeld voor normen die horen bij bindende Europese regels. Voor die normen geldt dat de versie die in die wetten en regels staat, bepalend is.

2.1Algemeen

Een multi-energiestation is een station met afleverinstallaties van verschillende energiedragers, waaronder ook een oplaadvoorziening. Het gaat om een combinatie van brandstoffen bedoeld in PGS 16, 28 en 30 (zoals benzine, diesel, HVO en LPG) en PGS 25, 33.1 en 35 (CNG, LNG en waterstof). En eventueel in combinatie met een oplaadvoorziening voor elektrische voertuigen en werktuigen. De combinatie van energiedragers varieert per station.

Onderdelen van een multi-energiestation zijn vulpunten, afleverzuilen en opslagtanks. Er kunnen ook oplaadvoorzieningen zijn. Ook een winkel of horecavoorziening kan onderdeel zijn van het multi-energiestation. De indeling van een multi-energiestation verschilt per locatie. Er zijn stations met aparte afleverzuilen, maar ook met afleverzuilen met een combinatie van verschillende energiedragers. In onderstaande afbeelding staat een voorbeeld van de onderdelen van een multi-energiestation.

Afbeelding 1 – Voorbeeld onderdelen multi-energiestation

Verschillende exploitanten

Op een multi-energiestation kunnen voor de verschillende installaties meerdere exploitanten zijn. Ook kan er een winkel of horecavoorziening bij het station zijn met een eigen exploitant. Het gaat om alle activiteiten binnen de begrenzing van de locatie van het multi-energiestation. Wanneer er onvoldoende afstemming is tussen de verschillende exploitanten kan dit mogelijk aanvullende risico’s met zich meebrengen. Deze aanvullende risico's zijn in deze PGS-richtlijn uitgewerkt.

Op grond van Arbowetgeving moet elke werkgever een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) maken. Hierin kunnen ook risico’s worden behandeld die ontstaan als gevolg van installaties van verschillende werkgevers op dezelfde locatie.

Interactie tussen energiedragers

Bij het tegelijk vrijkomen van verschillende energiedragers worden geen chemische reacties verwacht tussen deze stoffen. Dit geeft dan ook geen aanvullende of hogere risico's.

Aansluiting vulpunten en koppelingen bij afleveren

Er zijn geen eisen voor koppelingen van vulpunten. In de praktijk zijn de koppelingen van vulpunten voor de opslag van de verschillende energiedragers verschillend. Voor het afleveren (tanken) van energiedragers zijn er wel eisen voor koppelingen. Zie hiervoor de verschillende PGS-richtlijnen. Alleen voor diesel en benzine worden dezelfde koppelingen gebruikt. Dit geeft dan ook geen aanvullende of hogere risico's door verkeerd aansluiten.

Opslagtank AdBlue

Op sommige stations kan een opslagtank met AdBlue aanwezig zijn. Dit is een oplossing van ureum in gedemineraliseerd water. Het wordt gebruikt als bijvoeging voor voertuigen die diesel gebruiken om aan emissienormen te kunnen voldoen. Een opslagtank voor AdBlue geeft geen aanvullende of hogere risico's.

Ondersteunende activiteiten

Bij een multi-energiestation kunnen ondersteunde activiteiten plaatsvinden. Deze ondersteunende activiteiten zijn niet specifiek voor een combinatie van afleverinstallaties en daarom niet beoordeeld in de risico-analyse. Een voorbeeld van een ondersteunende activiteit is een opslagtank van vloeibare stikstof of kooldioxide. Vloeibare stikstof wordt bijvoorbeeld gebruikt voor koeling; kooldioxide voor het schoonblazen van leidingen. Voor een dergelijke opslagtank geldt PGS 9. Een ander voorbeeld is een energieopslagsysteem (EOS). Hiervoor geldt PGS 37.

PGS 9 en 37 voorzien in maatregelen om risico's te voorkomen. Ook als de activiteiten plaatsvinden bij een multi-energiestation.

2.2Oplaadvoorziening elektrisch laden

Een oplaadvoorziening voor het elektrisch laden van voertuigen en werktuigen bestaat uit een afleverzuil en een hoogspanningsinstallatie, al dan niet ineen. Voor elektrisch laden bestaat geen PGS-richtlijn. Een oplaadvoorziening moet op basis van de ATEX-regels buiten de ATEX-zones van de andere energiedragers worden geplaatst. Voor elektrisch laden is geen handmatig bediende noodstopvoorziening verplicht. Soms wordt gasdetectie toegepast, waarbij bij het meten van een brandbaar gas de oplaadvoorziening spanningsloos wordt gemaakt.

Voor een publiek toegankelijk oplaadpunt voor elektrische voertuigen staan eisen in het Besluit infrastructuur alternatieve brandstoffen en bijbehorende Regeling technische eisen en gebruikersinformatie over de infrastructuur van alternatieve brandstoffen [hierna: Regeling alternatieve brandstoffen]. Het besluit is de implementatie van de Europese richtlijn 2014/94/EU betreffende de uitrol van alternatieve brandstoffen.

In artikel 5 onder a van het Besluit infrastructuur alternatieve brandstoffen staat dat bij ministeriele regeling nadere regels kunnen worden gesteld voor een oplaadpunt. Deze nadere regels staan in artikel 2 en 3 van de Regeling alternatieve brandstoffen. In deze artikelen wordt verwezen naar bijlage II van de Europese richtlijn. Voor een oplaadpunt gelden de eisen in bijlage II onder 1.1 en 1.2 van deze richtlijn. Hier staan technische eisen voor contactdozen en connectoren met een verwijzing naar NEN-EN-IEC 62196-2 en NEN-EN-IEC 62196-3.

Thermal runaway

Bij het opladen van een elektrisch voertuig of werktuig kan een thermal runaway ontstaan. Dit is het thermisch 'op hol slaan' van de batterij. Bij dit proces wordt de temperatuur in de batterij zo hoog dat de omstandigheden veranderen, wat voor nog hogere temperaturen zorgt. De meest voorkomende oorzaken van een thermal runaway zijn:

• overladen van de batterij;
• beschadiging, oververhitting, kortsluiting van de batterij;
• te snel ontladen van de batterij. 

De kans op een thermal runaway is klein, maar gezien de effecten is het een relevant scenario. De gevolgen van een thermal runaway zijn:

• zeer hoge temperaturen;
• het vrijkomen van (gevaarlijke) gassen, electrolyten en metalen delen;
• vaak een zeer felle vuurzee.

Een brand van een batterij is lastig te blussen omdat het proces blijft doorgaan. Een thermal runaway vraagt om langdurige koeling. Een thermal runaway kan ook ontstaan in een laadpaal met een ingebouwde batterijopslag.

Als een thermal runaway op korte afstand van een installatie voor een andere energiedrager ontstaat, kan dit escalatie tot gevolg hebben. Zie scenario S2.

Ondersteunende activiteiten

Bij een multi-energiestation kunnen ondersteunde activiteiten plaatsvinden. Deze ondersteunende activiteiten zijn niet specifiek voor afleverinstallaties en daarom niet beoordeeld in de risico-analyse. Een voorbeeld van een ondersteunende activiteit is een opslagtank van vloeibare stikstof of kooldioxide. Vloeibare stikstof wordt gebruikt voor koeling; kooldioxide voor het schoonblazen van leidingen. Voor een dergelijke opslagtank geldt PGS 9. Voor de oplaadvoorziening kan een energieopslagsysteem (EOS) aanwezig zijn. Hiervoor geldt PGS 37. Deze PGS-richtlijnen voorzien in maatregelen om risico's te voorkomen, ook als de activiteiten plaatsvinden bij een multi-energiestation.

3.1Basisveiligheidsniveau

Bij het uitvoeren van de activiteiten die vallen onder het toepassingsbereik van deze PGS-richtlijn, wordt ervan uitgegaan dat een basisveiligheidsniveau aanwezig is. Dit is op te delen in vier soorten maatregelen:

• beschermende maatregelen die volgens wet- en regelgeving standaard bij de activiteiten nodig zijn;
• maatregelen die volgens bewezen en geaccepteerde goede praktijken niet weg te denken zijn. Dit zijn maatregelen voor ontwerp, constructie, in bedrijf nemen, gebruik, onderhoud of modificatie, inspectie en uit bedrijf nemen;
• 'good housekeeping', dit is een begrip dat staat voor de algemene zorg bij, netheid en orde van een activiteit of een bedrijfsonderdeel. 'Good housekeeping' is een belangrijke factor bij het voorkomen van gevaarlijke situaties. Er wordt van uitgegaan dat een bedrijf deze zaken op orde heeft, zoals ook is beschreven in de zorgplichtartikelen van de Omgevingswet en de Arbeidsomstandighedenwet;
• maatregelen voor goed vakmanschap. Dit staat voor vaardigheden van werknemers om kwalitatief goed werk te leveren, en daarbij veilig en gezond te werken.

Uitgangspunt is dat een bedrijf bovenstaande maatregelen toepast.

In de afzonderlijke PGS-richtlijnen staat meer uitleg over maatregelen die horen bij het basisveiligheidsniveau.

3.2Risicobenadering

Risicobenadering als basis

Deze PGS-richtlijn is gebaseerd op een risicobenadering waarbij op een systematische manier doelen en maatregelen zijn geformuleerd. Op basis van kennis en kunde van deskundigen van bedrijfsleven en overheid zijn verschillende scenario's geïdentificeerd. Een scenario is een reeks opeenvolgende gebeurtenissen die leiden tot een ongewenste (gevaarlijke) gebeurtenis.

Het risico is altijd een combinatie van de ernst van de gevolgen (effect) van een (ongewenste) gebeurtenis en de waarschijnlijkheid (kans) dat de gebeurtenis zich voordoet: risico = kans × effect.

Scenario's met de kleinste kans of met het kleinste effect worden beschouwd als scenario met een laag risico. Hiervoor staan geen maatregelen in deze PGS-richtlijn. De scenario's met een middelhoog tot hoog risico zijn in deze PGS-richtlijn beschreven.

Op basis van een scenario is een doel beschreven om ervoor te zorgen dat:

• de kans op de ongewenste gebeurtenis zo veel mogelijk wordt beperkt;
• de nadelige gevolgen van de ongewenste gebeurtenis worden voorkomen of zo veel mogelijk worden beperkt.

Soms zijn er meerdere scenario's die met hetzelfde doel kunnen worden gedekt. Per doel zijn er een of meer maatregelen uitgewerkt die er samen voor moeten zorgen dat aan het doel wordt voldaan. Een maatregel kan gelden voor meerdere doelen. De risicobenadering geeft de gebruiker van de PGS-richtlijn meer inzicht in het 'waarom' van de opgenomen maatregelen.

Methode

Voor de risicobenadering zijn verschillende methodes mogelijk. Vaak is de SWIFT-methode gebruikt. SWIFT staat voor Structured What If Technique. Deze methode wordt vaak gebruikt in combinatie met scenario-identificatie op basis van verschillende bronoorzaken afkomstig uit de HAZOP-methode. HAZOP staat voor Hazard en Operability. Ook wordt voor de risicobenadering de BowTie-methode gebruikt in combinatie met SWIFT of HAZOP voor de scenario-identificatie.

Meer informatie over de gebruikte methodes staat in de Handreiking generieke risicobenadering. Deze is terug te vinden op de PGS-website: https://publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl/.

Scenario's met laag risico

Scenario's met een laag risico worden niet in deze PGS-richtlijn behandeld. Dit betekent niet dat een bedrijf daar geen aandacht aan hoeft te besteden. Zo is een bedrijf onder andere op grond van de Arbeidsomstandighedenwet gehouden om een risico inventarisatie en -evaluatie uit te voeren en hier een passend plan van aanpak voor te maken. Maatregelen voor scenario's met een laag risico kunnen ook door andere wetten, regels, richtlijnen of afspraken worden geborgd.

De volgende scenario's zijn beoordeeld als scenario's met een laag risico:

• lekkage van meerdere brandstoffen tegelijk;
• externe brand;
• aanrijden van meerdere afleverinstallaties tegelijk;
• effect op een afleverzuil van een thermal runaway bij opladen.

Risicoanalyse verplicht volgens wetgeving

De scenario's in deze PGS-richtlijn horen bij de risicoanalyse die het PGS-team heeft uitgevoerd. Voor sommige activiteiten geldt ook een wettelijke plicht om een risicoanalyse uit te voeren. Naast de eerder genoemde RIE-plicht vanuit de Arbeidsomstandighedenwet zijn bedrijven bijvoorbeeld op grond van het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016 (Wbda 2016) verplicht om voor installaties die hieronder vallen een risicoanalyse uit te voeren. De risicoanalyse van het PGS-team komt niet in de plaats van deze verplichte risicoanalyse.

Scenario's die niet zijn uitgewerkt

Scenario's gaan uit van ongewenste gebeurtenissen. Bij het identificeren van scenario's zijn niet alle ongewenste gebeurtenissen meegenomen. Terrorisme en neerstortende vliegtuigen zijn daar voorbeelden van. Voor scenario's die voortkomen uit natuurgeweld, zoals overstromingen en aardbevingen, geldt dat de kans hierop afhangt van de locatie van de activiteit. Bedrijven moeten zelf beoordelen of er een verhoogde kans is op aardbevingen of overstromingen en ook wat de gevolgen van zo'n gebeurtenis kunnen zijn voor de veiligheid. Aan de hand daarvan kan een bedrijf in overleg met het bevoegd gezag vaststellen welke maatregelen nodig zijn om de gevolgen te beperken.

Aanpak risicobenadering PGS 38

Een toelichting op de PGS-risicobenadering en hoe de PGS-teams deze hebben aangepakt staat in de Handreiking generieke risicobenadering.

De risicobenadering is uitgevoerd in sessies met het PGS 38-team, onder begeleiding van een externe deskundige, en is gebaseerd op een representatief gangbaar multi-energiestation en heeft tot een aantal nader te onderzoeken scenario’s geleid. Deze vormen de basis van de PGS-richtlijn en zijn vastgelegd in Hoofdstuk 4.

De risicobenadering is niet uitputtend. Het is altijd mogelijk dat zich scenario's voordoen die niet zijn beschreven. Voor de risicobenadering is alleen gekeken naar scenario’s als gevolg van de onderlinge interacties door het aanbieden van meerdere energiedragers binnen een station.

Voor deze PGS-richtlijn is de BowTie-methodiek gebruikt om onderscheid te kunnen maken tussen oorzaakscenario’s en gevolgscenario’s. De categorieën van directe oorzaken vanuit PGS 6 in combinatie met de gidswoorden vanuit de SWIFT-methode zijn toegepast voor een gestructureerde identificatie van potentiële oorzaakscenario’s.

De risicoanalyse geeft een kwalitatief inzicht in de kans op en gevolgen van een scenario. Het PGS-team heeft de risico’s van de scenario’s geëvalueerd, geclassificeerd en gerangschikt. Daarbij is gebruik gemaakt van de kwalitatieve risicomatrix van de generieke risicobenadering. Hiermee is bepaald of het scenario relevant is voor de PGS. Als het scenario relevant is voor de PGS, identificeert het team maatregelen op basis van de huidige stand der techniek (bijvoorbeeld uit bestaande PGS'en, gehanteerde normen en andere referentiedocumenten). Als het om nieuwe activiteiten gaat, is in overleg met betrokken experts bekeken welke maatregelen toegepast worden of toepasbaar zijn.

De risicomatrix is vervolgens gebruikt om te beoordelen of de maatregel:

• het risico vermindert;
• de kans op optreden van de ongewenste gebeurtenis verkleint, of
• de omvang of ernst van de gevolgen vermindert.

Voor de geïdentificeerde maatregelen is vervolgens getoetst of ze als maatregel in de PGS-richtlijn moeten worden opgenomen. Dit gebeurt op basis van de gezamenlijke kennis en inzichten van deskundigen in het PGS-team.

In dit deskundig oordeel worden dus meerdere aspecten meegewogen. In elk geval zijn dit wettelijke randvoorwaarden, zoals de best beschikbare techniek, de stand van de wetenschap en de arbeidshygiënische strategie. De positie van het scenario in de matrix is daarbij een hulpmiddel dat inzicht geeft. De risicomatrix kan niet worden gezien als normatief kader.

4.1Inleiding

Dit hoofdstuk beschrijft de scenario's die realistisch en relevant zijn voor multi-energiestations. De scenario's zijn onderverdeeld in: scenario's bij opslag, vullen, afleveren en onderhoud. Er zijn oorzaakscenario's en gevolgscenario's. De oorzaakscenario's staan per activiteit in de paragrafen 4.2, 4.3 en 4.4. De gevolgscenario's zijn hetzelfde bij alle activiteiten en staan in paragraaf 4.5.

Elk scenario staat in een groen kader en heeft een nummer. Het is weergegeven als S1, S2 en verder. Bij elk scenario horen doelen. Deze doelen zijn weergegeven als D1, D2 en verder. De beschrijvingen van de doelen staan in Hoofdstuk 6. Bij de maatregelen in Hoofdstuk 7 is steeds aangegeven welke scenario's daar een rol bij spelen.

4.2Oorzaakscenario's bij opslag

In deze paragraaf staan de oorzaakscenario's bij opslag. Het gaat hier om basisoorzaken (bedreigingen) die leiden tot ongewenste gebeurtenissen.. Deze gebeurtenissen kunnen weer verdere gevolgen hebben. Dit zijn de gevolgscenario's. De gevolgscenario's bij opslag staan in paragraaf 4.5.

4.3Oorzaakscenario's bij vullen van de opslag

In deze paragraaf staan de oorzaakscenario's bij vullen van de opslag. Het gaat hier om basisoorzaken (bedreigingen) die leiden tot ongewenste gebeurtenissen. Deze gebeurtenissen kunnen weer verdere gevolgen hebben. Dit zijn de gevolgscenario's. De gevolgscenario's bij vullen staan in paragraaf 4.5.

4.4Oorzaakscenario's bij onderhoud

In deze paragraaf staan de oorzaakscenario's bij onderhoud. Het gaat hier om basisoorzaken (bedreigingen) die leiden tot ongewenste gebeurtenissen. Deze gebeurtenissen kunnen weer verdere gevolgen hebben. Dit zijn de gevolgscenario's. De gevolgscenario's bij onderhoud staan in paragraaf 4.5.

4.5Gevolgscenario's voor de hele activiteit

Voor alle oorzaakscenario's die in paragraaf 4.2, 4.3 en 4.4 staan, zijn er gevolgscenario's. Als bij vullen, opslag of onderhoud één van de beschreven scenario's zich voordoet, kan dit verdere gevolgen hebben. Deze gevolgscenario's staan hieronder.

5.1Inleiding

Deze PGS-richtlijn beschrijft doelen en maatregelen die kunnen worden getroffen om de veiligheid te waarborgen.

Elke maatregel beoogt een risico te verminderen. Dit gaat om hoge en middelhoge risico's voor:

• omgevingsveiligheid: het voorkomen van ongewone voorvallen en het beperken van de gevolgen daarvan voor de omgeving met het oog op het waarborgen van de veiligheid voor de omgeving;

• arbeidsveiligheid: het voorkomen van ongevallen met gevaarlijke stoffen en het beperken van de gevolgen daarvan en het voorkomen van acute blootstelling van werknemers aan gevaarlijke stoffen;

• brandbestrijding en rampenbestrijding: het beperken van de gevolgen van een brand, incident met gevaarlijke stoffen of ramp en het borgen van een doelmatige rampenbestrijding en het borgen van de veiligheid van de incidentbestrijders.

Er wordt zo zorgvuldig mogelijk gezorgd in een PGS-richtlijn dat bij navolging van de maatregelen niet in strijd wordt gehandeld met wet- en regelgeving. Het is echter niet zo dat een PGS-richtlijn uitputtend is in het opnemen van wettelijke verplichtingen. Het is altijd van belang de van toepassing zijnde wetgeving voor de desbetreffende activiteit te controleren.

De meeste maatregelen hebben grondslagen in meerdere wetten. Bij elke maatregel staat deze grondslag vermeld. Daarmee wordt duidelijk dat:

• maatregelen die zijn gesteld voor de omgevingsveiligheid, moeten worden nageleefd op grond van de Omgevingswet. In Hoofdstuk 7 zijn deze maatregelen aangeduid met Omgevingsveiligheid en met Brandpreventie (brandpreventie en -mitigatie omgevingsveiligheid);
• maatregelen die zijn gesteld in het belang van de arbeidsveiligheid, moeten worden nageleefd op grond van de Arbeidsomstandighedenwet en Warenwet. In Hoofdstuk 7 zijn deze maatregelen aangeduid met Arbeidsveiligheid;
• maatregelen die zijn gesteld in het belang van brand- of rampenbestrijding, moeten worden nageleefd op grond van de Wet veiligheidsregio's. In Hoofdstuk 7 zijn deze maatregelen aangeduid met Rampenbestrijding (brand- of rampenbestrijding).

5.2Omgevingsveiligheid

5.3Arbeidsveiligheid

In de Arbeidsomstandighedenwet staan verplichtingen met het oog op de veiligheid en gezondheid van werknemers. Voor bedrijven waar wordt gewerkt met gevaarlijke stoffen, zijn het voorkomen van ongevallen met die stoffen en het beperken van de gevolgen daarvan voor werknemers belangrijke doelen. Een ander belangrijk doel is het voorkomen van acute blootstelling aan gevaarlijke stoffen bij werknemers.

In het Arbeidsomstandighedenbesluit, een verdere uitwerking van de doelvoorschriften in de Arbeidsomstandighedenwet, staan nadere regels waaraan zowel werkgever als werknemer zich moet houden om arbeidsrisico's tegen te gaan. De Arbeidsomstandighedenwet en het Arbeidsomstandighedenbesluit geven in sommige artikelen de minister van SZW de bevoegdheid om nadere regels te stellen. Deze zijn uitgewerkt in de Arbeidsomstandighedenregeling. Deze regeling geeft dus nadere uitleg voor bepaalde onderwerpen uit de Arbeidsomstandighedenwet en het Arbeidsomstandighedenbesluit maar behoort ook tot de reguliere wetgeving. Een bedrijf kan dus te maken hebben met de Arbeidsomstandighedenwet, het Arbeidsomstandighedenbesluit en de Arbeidsomstandighedenregeling.

De overheid geeft via de Arbeidsomstandighedenwet een wettelijk kader met zo min mogelijk regels en administratieve lasten. Werkgevers en werknemers kunnen samen afspraken maken over hoe zij kunnen voldoen aan de voorschriften die de overheid stelt. Deze afspraken kunnen worden vastgelegd in een arbocatalogus. Een arbocatalogus is van kracht voor een bedrijfstak. Deze catalogus beschrijft technieken en manieren, goede praktijken, normen en praktische handleidingen voor veilig en gezond werken.

Daarnaast spelen de PGS-richtlijnen een belangrijke rol bij het bepalen of werkgevers aan hun wettelijke verplichtingen voldoen. De Nederlandse arbeidsinspectie betrekt de PGS-richtlijnen bij het toezicht op de naleving van de wettelijke voorschriften en de handhaving daarvan.

De maatregelen met het oog op arbeidsveiligheid zijn te herkennen aan Arbeidsveiligheid.

Gelijkwaardige maatregelen

Een vanuit arbeidsomstandigheden gezien gelijkwaardige maatregel kan eveneens worden toegepast indien deze voldoet aan de criteria uit Paragraaf 8.1. Eventueel kan de Nederlandse Arbeidsinspectie maatregelen uit een PGS-richtlijn via een eis tot naleving verplicht stellen. Dit staat in artikel 27 van de Arbeidsomstandighedenwet.

5.4Brand- en rampenbestrijding

De veiligheidsregio's hebben de taak om gemeenten te adviseren over branden, rampen en crises. Dit staat in artikel 10 van de Wet veiligheidsregio's (Wvr).

De brandweer is een onderdeel van de veiligheidsregio. De taken van de brandweer staan in artikel 25 van de Wvr. Dit zijn:

• het voorkomen, beperken en bestrijden van brand;
• het beperken van brandgevaar;
• het voorkomen, beperken en bestrijden van ongevallen anders dan bij brand.

Daarnaast dragen de veiligheidsregio's zorg voor:

• de voorbereiding op de bestrijding van branden, rampen en crises;
• het organiseren van de rampenbestrijding;
• het adviseren van andere overheden en organisaties op het gebied van brandpreventie, brandbestrijding en het voorkomen, beperken en bestrijden van ongevallen met gevaarlijke stoffen. Hiertoe hoort ook het adviseren van het bevoegd gezag Omgevingswet over voorschriften voor brandbestrijding en rampenbestrijding in omgevingsvergunningen.

Tot slot hebben de veiligheidsregio's een wettelijke taak tot het uitvoeren van inspecties bij Seveso-inrichtingen (artikel 13.17 van het Omgevingsbesluit en artikel 61 van de Wvr) en het opleggen van een bedrijfsbrandweeraanwijzing (artikel 31 van de Wvr).

Bij het uitvoeren van deze taken gebruiken de veiligheidsregio's PGS-richtlijnen. Brandbestrijding en rampenbestrijding omvat brandveiligheid, maar ook het ongecontroleerd vrijkomen van gevaarlijke stoffen die een bedreiging vormen voor de omgeving.

Algemene (brand)veiligheidseisen voor bouwwerken zijn geen onderdeel van PGS-richtlijnen maar volgen uit het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). De maatregelen die zijn gericht op brandpreventie en brandbestrijding op grond van de Omgevingswet, zijn aangeduid met Brandpreventie.

De maatregelen die zijn gesteld in het belang van de brandbestrijding en rampenbestrijding op grond van de Wvr, zijn aangeduid met Rampenbestrijding.

6.1Inleiding

In dit hoofdstuk zijn de doelen beschreven die relevant zijn voor het veilig tanken van energiedragers. Met deze doelen is beoogd het risico zo veel mogelijk te beperken.

Bij elk doel staat met welke maatregelen aan het doel kan worden voldaan. Hierbij is het onderwerp van de maatregel vermeld. De volledige maatregel is beschreven in Hoofdstuk 7.

Elk doel is herkenbaar aan een paars kader en heeft een uniek nummer. Bij de maatregelen in Hoofdstuk 7 staat steeds vermeld aan welke doelen de maatregel invulling geeft.

6.2Doelen

7.1Inleiding bij de maatregelen

Dit hoofdstuk bevat de verschillende preventieve en repressieve maatregelen die invulling geven aan de doelen zoals opgenomen in Hoofdstuk 6. Dit kunnen bouwkundige, (installatie)technische en organisatorische maatregelen zijn. Als deze maatregelen zijn getroffen, wordt in elk geval aan de gestelde doelen voldaan.

Elke maatregel heeft een nummer en een onderwerp. Dit nummer en onderwerp komen overeen met de aanduiding van de maatregel bij de doelen in Hoofdstuk 6.

Bij elke maatregel is met de markeringen Omgevingsveiligheid, Brandpreventie, Arbeidsveiligheid en Rampenbestrijding aangegeven wat de wettelijke basis is.

• Omgevingsveiligheid: maatregel gericht op omgevingsveiligheid met een grondslag in de Omgevingswet;
• Brandpreventie: maatregel gericht op brandpreventie en brandbestrijding met een grondslag in de Omgevingswet (adviesrol veiligheidsregio/brandweer);
• Arbeidsveiligheid: maatregel gericht op arbeidsveiligheid met een grondslag in de Arbeidsomstandighedenwet;
• Rampenbestrijding: maatregel gericht op brand- of rampenbestrijding met een grondslag in de Wet veiligheidsregio's.

De maatregelen staan in een blauw kader, tenzij een maatregel vergelijkbaar is met direct geldende eisen uit andere wetgeving, deze zijn herkenbaar aan een oranje kader. Deze maatregelen hebben de letters 'MW' voor het nummer. Onder deze maatregelen staat een referentie naar de wettelijke bepaling bij de desbetreffende maatregel.

Interne veiligheidsafstanden

In deze PGS-richtlijn staan minimumafstanden. Deze zijn bedoeld om escalatie van een voorzienbaar incident in of nabij een PGS-voorziening naar andere installatieonderdelen, bouwwerken, opslagen en mensen (domino-effect) te voorkomen of te beperken. Naast de minimumafstanden in deze PGS-richtlijn kunnen er ook afstanden zijn op grond van de arbeidsomstandighedenwetgeving. Deze afstanden kunnen groter zijn.

Vanwege brand- en explosieveiligheid zijn er afstanden nodig voor de veiligheid van werknemers. Die afstanden staan in het explosieveiligheidsdocument en zijn bijvoorbeeld afhankelijk van de zonering en mogelijke andere aanwezige stoffen. De arbeidsomstandighedenwetgeving gaat bij de berekening van de afstanden uit van worstcasescenario en -situatie waardoor de interne veiligheidsafstanden groter kunnen zijn dan de afstanden in deze PGS-richtlijn.

7.2Maatregelen

8.1Criteria voor het toepassen van gelijkwaardige maatregelen

Een gelijkwaardige maatregel is een alternatief voor een in een PGS-richtlijn beschreven maatregel. Als een bedrijf een alternatief wil toepassen voor een in Hoofdstuk 7 genoemde maatregel, dan is het van belang vooraf de volgende aspecten na te gaan:

• Mag een alternatieve maatregel worden toegepast?
• Voldoet het alternatief aan de criteria waaraan het wordt getoetst?
• Welke formele stappen zijn nodig om een alternatief toe te kunnen passen?

Ook is het van belang alle gegevens goed te documenteren, omdat het bevoegd gezag of de toezichthouder moet kunnen beoordelen of de alternatieve maatregel gelijkwaardig is. Deze aspecten zijn hieronder nader toegelicht.

Mag een alternatieve maatregel worden toegepast?

Dat hangt af van de wettelijke grondslag van de maatregel. Dit is per maatregel aangeduid met:

• Omgevingsveiligheid (Omgevingsveiligheid);
• Brandpreventie (Brandpreventie omgevingsveiligheid);
• Arbeidsveiligheid (Arbeidsveiligheid);
• Rampenbestrijding (Brand- of rampenbestrijding).

8.2De wettelijke grondslag is arbeidsveiligheid

Deze maatregel heeft betrekking op de veiligheid van werknemers. Een andere dan de beschreven maatregel is mogelijk zolang de wetgeving dit toelaat. De mogelijkheid tot het treffen van (alternatieve) gelijkwaardige maatregelen geldt alleen voor de maatregelen die een nadere uitwerking vormen van de doelvoorschriften in de arbeidsomstandighedenwetgeving. Die mogelijkheid is er in elk geval niet voor middelvoorschriften uit de arbeidsomstandighedenwetgeving en verplichtingen uit verordeningen, warenwetbesluiten en productrichtlijnen, zoals :

• het verbod op het werken met bepaalde stoffen; maatregelen in paragraaf 2a ‘Explosieve atmosferen’ van het Arbobesluit;
• maatregelen en verplichtingen uit de Verordening persoonlijke beschermingsmiddelen, het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016, het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016 en het Warenwetbesluit machines, enz.

In de PGS-rreeks worden de arbeidsveiligheid-maatregelen waarvan niet kan worden afgeweken, geplaatst in een oranje blok met oranje tekst (directwerkende wetgeving-maatregel).

Gelijkwaardigheid wil zeggen dat de alternatieve maatregel de veiligheid van de werknemers op minimaal hetzelfde niveau beschermt. Zie hiervoor ook onderstaand kader met criteria voor toetsing van de gelijkwaardigheid. De verantwoordelijkheid voor het onderbouwd aantonen van de gelijkwaardigheid van alternatieve maatregelen ligt bij het bedrijf. Dat vereist een zorgvuldige documentatie. Voorafgaande toestemming is niet nodig. Pas bij toezicht of ongevalsonderzoek wordt er door de Nederlandse Arbeidsinspectie getoetst.

Criteria arbeidsveiligheid voor toepassen gelijkwaardige maatregelen

Bij de toetsing van gelijkwaardigheid hanteert de Nederlandse Arbeidsinspectie een aantal criteria:

• Vanuit arbeidsomstandigheden gezien is een alternatieve maatregel gelijkwaardig aan de PGS-maatregel als deze voldoet aan:
  1. de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening, ook wel de stand der techniek genoemd;
  2. een onveranderde trede in de arbeidshygiënische strategie;
  3. het uitgangspunt dat organisatorische maatregelen geen alternatief zijn voor technische maatregelen;

• Een alternatieve maatregel is gelijkwaardig als de veiligheid van de werknemers minimaal op hetzelfde niveau beschermd zijn. Het is aan de werkgever om te bepalen welke maatregelen die moet treffen om de werknemers te beschermen.
• Gelijkwaardige maatregelen zijn een nadere uitwerking van de doelvoorschriften in de wetgeving. Voor middelvoorschriften en productrichtlijnen is het gelijkwaardigheidsprincipe niet van kracht. De beoordeling van gelijkwaardigheid van maatregelen ten behoeve van de veiligheid van werknemers is een taak en verantwoordelijkheid die alleen bij de Nederlandse Arbeidsinspectie ligt.
• De Nederlandse Arbeidsinspectie beoordeelt de gelijkwaardigheid van maatregelen ten behoeve van de veiligheid van werknemers bij inspecties en ongevalsonderzoek in het kader van de naleving van de Arbeidsomstandighedenwet.

8.3De wettelijke grondslag is omgevingsveiligheid of brandpreventie omgevingsveiligheid

Een maatregel met grondslag omgevingsveiligheid of brandpreventie omgevingsveiligheidis beschreven vanuit de doelen van de Omgevingswet. Een andere dan de beschreven maatregel is altijd mogelijk, mits deze alternatieve maatregel gelijkwaardig is. Bij de beoordeling geldt als criterium of er met het alternatief hetzelfde resultaat wordt bereikt. Dat resultaat is gekoppeld aan het doel uit deze PGS-richtlijn waarvoor de maatregel is beschreven. Het bedrijf moet de gelijkwaardigheid goed onderbouwd kunnen aantonen. Het bevoegd gezag heeft bij de toetsing een zekere beoordelingsvrijheid.

Wel moet door het bedrijf de juiste procedure worden gevolgd. Dat betekent dat bij een vergunningplichtige activiteit de gelijkwaardigheid bij het bevoegd gezag vooraf moet worden aangetoond. Het resultaat van de beoordeling wordt vastgelegd in een beschikking. Bij een niet-vergunningplichtige activiteit moet het gebruiken van een gelijkwaardig alternatief vier weken vooraf worden gemeld bij het bevoegd gezag. Er volgt geen beoordeling vooraf, die komt pas bij het toezicht aan de orde. Het bedrijf moet op elk moment de gelijkwaardigheid goed onderbouwd kunnen aantonen met documentatie.

8.4Wettelijke grondslag is zowel arbeidsveiligheid als omgevingsveiligheid en brandpreventie omgevingsveiligheid

Als de wettelijke grondslag voor een maatregel zowel arbeidsveiligheid als omgevingsveiligheid enbrandpreventieis, dan gelden alle genoemde criteria en formele eisen. Elk bevoegd gezag beoordeelt alleen op grond van de doelen die voor haar wetgevingsgebied gelden.

8.5Het documenteren van de gelijkwaardigheid van een alternatieve maatregel

Het goed onderbouwen en documenteren van de gelijkwaardigheid van een alternatieve maatregel is van belang. De wijze waarop een bedrijf dat kan doen, is afhankelijk van de specifieke omstandigheden en de aard van de maatregel. Aandachtspunten zijn in elk geval de volgende vragen:

• Voor welke maatregel uit deze PGS-richtlijn is de voorgestelde maatregel een alternatief?
• Op welke scenario’s en doelen heeft de alternatieve maatregel betrekking?
• Kan worden aangetoond dat de alternatieve maatregel in dezelfde mate de doelen uit deze PGS-richtlijn bereikt en het optreden van scenario’s voorkomt of beperkt?
• Wat is de mogelijke samenhang tussen de alternatieve maatregel en andere maatregelen uit deze PGS-richtlijn?
• Wat is het effect van de alternatieve maatregel op andere maatregelen uit deze PGS-richtlijn?
• Is er een zorgvuldige onderbouwing dat aan de criteria voor de arbeidsveiligheid (zie kader) is voldaan?
• Zijn alle onderzoeksrapporten, bevindingen, installatiegegevens, enz. die betrekking hebben op de gelijkwaardige alternatieve maatregel, goed gedocumenteerd?