1.1Doel van de richtlijn

Het doel van deze PGS-richtlijn is om vast te leggen met welke maatregelen de risico's van het bedrijfsmatig stallen, onderhouden en repareren van motorvoertuigen voorzien van een CNG- en/of LNG-installatie te beheersen zijn. Dit wordt in figuur 1 samengevat. Bij het begrip motorvoertuigen behoort ook te worden gedacht aan voertuigen die niet aan het wegverkeer deelnemen, zoals heftrucks en tractoren. Deze maatregelen zijn gebaseerd op een risicobenadering die uitgaat van scenario's die zich voor kunnen doen. Op basis van de scenario's zijn doelen geformuleerd waarmee wordt beoogd een aanvaardbaar veiligheidsniveau te creëren. Uit de doelen zijn vervolgens maatregelen afgeleid. Deze maatregelen verkleinen de kans op een incident, of voorkomen of beperken de nadelige gevolgen van een incident. Informatie over de risicobenadering staat in van deze richtlijn.

Afbeelding 1 – Toepassingsgebied en afbakening PGS 26

Toelichting:

Het stallen van personenauto’s wordt geregeld in NEN 2443. Voor voertuigen met een LNG-gassysteem is het binnen stallen niet toegelaten.

Veel informatie over CNG- en LNG-installaties van motorvoertuigen en de veiligheidsaspecten hiervan is te vinden in de publicatie Brandweeroptreden bij incidenten met moderne voertuigen van het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV, Brandweeracademie, 2016).

1.2Toepassingsbereik van de richtlijn

Het stallen van een motorvoertuig bestaat volgens deze richtlijn uit het in voorraad (nieuw en occasions) of buiten dienst (bijvoorbeeld bussen, vrachtwagens of taxi’s ) hebben van motorvoertuigen. Dit kan zowel in een stallingsgarage of showroom als op een parkeerdek of parkeerterrein. Ook het in bewaring hebben van een motorvoertuig van derden dat voor onderhoud of reparatie is aangeboden maar nog niet in de werkplaats aanwezig is, of wel in de werkplaats aanwezig is maar nog niet dezelfde werkdag door de chauffeur is opgehaald (in de stalling of werkplaats buiten werktijden aanwezig), valt hieronder. De richtlijn geldt ook voor het buiten stallen van LNG-vrachtwagens en het stallen van CNG-vrachtwagens op een afgeschermd parkeerterrein behorende tot een distributiecentrum of daarmee vergelijkbaar bedrijf. Het bevoorraden van vrachtauto’s valt niet onder het toepassingsgebied van deze PGS.

Tot het repareren en onderhouden van een motorvoertuig behoort ook het proefdraaien en reviseren van de motor, het verrichten van plaat- en spuitwerkzaamheden alsmede het (de)monteren van een CNG- en/of LNG-installatie en het onderhoud daaraan.

Deze richtlijn is niet van toepassing op het tijdelijk aanwezig hebben van maximaal twee motorvoertuigen met een CNG-installatie onder de volgende voorwaarden:

• Het ledig gewicht, vermeerderd met het laadvermogen, van de twee motorvoertuigen bedraagt per voertuig minder dan 3 500 kg.
• Er worden geen werkzaamheden verricht aan de CNG-installatie van de voertuigen (bedrijf is niet ingericht voor het uitvoeren van deze werkzaamheden) en er worden geen werkzaamheden verricht waarbij het risico bestaat dat de CNG-installatie wordt beschadigd.
• Aan de voertuigen worden geen werkzaamheden in een spuit- of droogcabine verricht.

Verschillen met de reikwijdte van de nieuwe PGS 26 zijn:

• De reikwijdte is uitgebreid naar motorvoertuigen met LNG als brandstof.
• PGS 26 Nieuwe Stijl heeft ook betrekking op het buiten stallen van motorvoertuigen met een CNG- en/of LNG-installatie.

Toelichting: Het stallen en parkeren van personenauto’s door particulieren is geregeld in NEN 2443 en valt niet onder de reikwijdte van PGS 26.

In de vorige versie van deze PGS, PGS 26:2005, was het toepassingsgebied: Werkplaatsen waar motorvoertuigen worden omgebouwd voor het gebruik van gecomprimeerd aardgas (CNG) als motorbrandstof en/of waar het onderhoud van deze voertuigen plaatsvindt en inrichtingen waar een overdekte stallingsruimte voor motorvoertuigen op aardgas aanwezig is. Parkeergarages die deel uitmaken van een woongebouw zijn geen inrichtingen. Het niet-bedrijfsmatig stallen van motorvoertuigen met een CNG-installatie behoort te worden geregeld in een herziene versie van NEN 2443.

Om te voorkomen dat onnodig kosten worden gemaakt teneinde aan deze richtlijn te voldoen, is een uitzondering gemaakt voor personenauto’s en kleine bestelbussen die worden aangeboden aan een bedrijf dat niet is ingericht voor het verrichten van werkzaamheden aan een CNG-installatie, zoals een bandenservicebedrijf. Dit geldt niet wanneer er een risico bestaat op beschadiging van de CNG-tank of -installatie. Deze uitzondering geldt dus niet voor een autoschadebedrijf of wanneer bijvoorbeeld wordt gebruikgemaakt van een vorkheftruck. Deze uitsluiting geldt uiteraard ook niet voor het verrichten van werkzaamheden in een spuit- of droogcabine aan een motorvoertuig met een CNG-installatie.

Deze richtlijn gaat niet in op de emissies naar bodem, water en lucht. Eisen over emissies naar bodem, water en lucht staan in de regels op grond van de Omgevingswet. Wel zijn bodem-, water- en luchtaspecten genoemd als dit consequenties heeft voor de veiligheid en gezondheid van werknemers en voor de veiligheid van de omgeving. Een voorbeeld is een plas met gevaarlijke stoffen. Dit heeft niet alleen risico’s voor de bodem. De gevaarlijke stof kan namelijk ook uitdampen of in brand raken en schadelijke effecten hebben op de veiligheid en gezondheid van werknemers of de omgeving. De maatregel van een lekbak heeft dan meerdere doelen.

In tabel 1 zijn de typerende fysische eigenschappen van CNG- en LNG-installaties van motorvoertuigen opgenomen ter referentie.

1.3Relatie met wet- en regelgeving

Wettelijke basis PGS

Deze PGS-richtlijn geeft een nadere uitwerking van wettelijke voorschriften op grond van de Omgevingswet, de Arbeidsomstandighedenwet en de Wet veiligheidsregio’s.

In Hoofdstuk 5 staat een toelichting op de relatie met deze wetgeving. Ook staat in hoofdstuk 5 een richtingaanwijzer waarmee duidelijk wordt welke maatregelen een bedrijf moet treffen op grond van deze wettelijke kaders.

Direct werkende wetten en regels

Naast de eisen in deze PGS-richtlijn zijn er ook andere wetten en regels waaraan een activiteit moet voldoen. Een voorbeeld daarvan is de Warenwet met bijbehorende Warenwetbesluiten. Bijlage C bij deze PGS-richtlijn bevat meer informatie over de wet- en regelgeving die van toepassing kan zijn op de activiteit uit deze PGS-richtlijn.

Deze PGS-richtlijn bevat naast de PGS-eisen (in blauwe kaders) ook een aantal maatregelen waaraan een bedrijf op grond van andere wetten en regels al moet voldoen. Dit is om de PGS-richtlijn beter leesbaar en toepasbaar te maken. Dit geeft voor een bepaald onderwerp een vollediger beeld van maatregelen die invulling geven aan de doelen.

De maatregelen die al zijn verankerd in direct werkende wetten en regels, hebben een aparte status binnen deze PGS-richtlijn. Een bedrijf moet op grond van deze andere wetten en regels al aan deze maatregelen voldoen. Deze maatregelen zijn in de PGS-richtlijn te herkennen aan een oranje kader.

1.4Implementatietermijnen

In Hoofdstuk 7 staan maatregelen. Deze maatregelen geven een invulling aan de stand van de techniek en de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening.

Nieuwe activiteiten moeten direct voldoen. Bijlage E geeft een overzicht van maatregelen die nieuw zijn of gewijzigd in vergelijking met de vorige versie van deze PGS-richtlijn. In Bijlage F staat voor bestaande activiteiten binnen welke termijn de activiteiten moeten voldoen aan de gewijzigde of nieuwe maatregelen.

1.5Gebruik van normen

Als deze PGS-richtlijn verwijst naar een norm (zoals NEN, EN, of ISO) of een ander normdocument of een andere specificatie, gaat het om de uitgegeven publicatie, inclusief wijzigings- of correctiebladen, zoals die op het moment van de publicatie van deze PGS-richtlijn luidde. Dit staat in Bijlage B van deze PGS-richtlijn.

Normen, zoals NEN, EN of ISO of andere normdocumenten of specificaties, worden periodiek opnieuw beoordeeld en zo nodig herzien. De veranderingen zijn vaak beperkt. Wanneer alle bestaande bedrijven toch direct aan de nieuwste versie moeten voldoen, kan dat grote (financiële) gevolgen hebben. Voldoen aan de nieuwste versie hoeft niet per definitie te leiden tot een verbetering van het veiligheidsniveau.

In Bijlage B staat daarom bij de normen waar deze PGS-richtlijn naar verwijst, ook een jaartal. Het gaat om de versie van de norm met dat jaartal, inclusief wijzigings- of correctiebladen. Dat betekent dat deze versie blijft gelden zolang de PGS-richtlijn op dit punt niet is gewijzigd.

Uitzondering voor normen via andere wetten en regels

Soms zijn normen rechtstreeks van toepassing. Bijvoorbeeld omdat andere wetten en regels naar die norm verwijzen. Dat geldt bijvoorbeeld voor normen die horen bij bindende Europese regels. Voor die normen geldt dat de versie die in die wetten en regels staat, bepalend is.

2.1Aardgas

Algemeen/winning/transport

Aardgas wordt gewonnen uit diverse gasvelden en wordt daarna via hogedruktransportleidingen door gastransportbedrijven getransporteerd naar ‘grote’ industrieën en gasdistributiebedrijven waar de druk wordt gereduceerd. Naast aardgas kan het gastransport en gasdistributienet ook worden gevoed met tot aardgas opgewaardeerd biogas, dat doorgaans bio-methaan (groengas) wordt genoemd.

Samenstelling

De samenstelling van aardgas kan variëren, afhankelijk van het gasveld of andere (bio)bron waaruit het is gewonnen. Aardgas bestaat voornamelijk uit methaan en hogere koolwaterstoffen (zoals ethaan) en inerte of weinig reactieve gassen (zoals stikstof en kooldioxide). De gasdistributiebedrijven leveren gas dat wat betreft verbrandingseigenschappen overeenkomt met de specificatie uit het Groninger veld.

Gevaren

Giftigheid

Op basis van de CLP-verordening is aardgas met betrekking tot toxicologische effecten niet nader ingedeeld (op basis van de beschikbare gegevens wordt niet aan de indelingscriteria voldaan). In hoge concentraties bestaat verstikkingsgevaar. Aardgas is van nature reukloos en kleurloos. De typische geur wordt na winning aan het aardgas toegevoegd. Bij een concentratie van 0,5 % tot 0,7 % aardgas in lucht is de alarmerende geur al duidelijk waarneembaar.

Explosiegevaar

De ontstekingstemperatuur van aardgas in lucht ligt vrij hoog in vergelijking tot andere brandstoffen, namelijk op ongeveer 893 K (620 °C / volgens de Chemiekaart is de zelfontbrandingstemperatuur van aardgas 670 °C, de zelfontbrandingstemperatuur van CNG 537 °C – 670 °C en de zelfontbrandingstemperatuur van LNG 537 °C – 595 °C). Een aardgas/luchtmengsel is onder atmosferische omstandigheden volgens de Chemiekaart ontsteekbaar tussen 4,7 vol % en 16,6 vol % aardgas in lucht. Een CNG/luchtmengsel is onder atmosferische omstandigheden volgens de Chemiekaart ontsteekbaar tussen 4,5 vol % en 16 vol % CNG in lucht. Een LNG/luchtmengsel is onder atmosferische omstandigheden volgens Chemiekaart ontsteekbaar tussen 4,5 vol % en 14 vol % LNG in lucht.

Verspreiding

Aardgas is onder atmosferische omstandigheden en bij omgevingstemperatuur lichter dan lucht en zal daarom opstijgen en vervliegen als het vrijkomt. De relatieve dampdichtheid bedraagt 0,64 (lucht = 1,0).

Samendrukbaarheid

De samendrukbaarheid van aardgas bij hogere drukken wijkt af van de ideale gaswet van Boyle-Gay Lussac. Bij temperatuurstijging is de drukstijging hoger dan uit de ideale gaswet zou volgen. Hiermee behoort rekening te worden gehouden bij drukveranderingen die het gevolg zijn van temperatuurveranderingen van aardgas bij constant volume.

2.2CNG

Algemeen/productie/transport

CNG is gecomprimeerd aardgas en wordt op het tankstation gemaakt door aardgas vanuit het distributienet samen te persen met behulp van compressoren en eventueel op te slaan in een hogedrukbuffer.

Gevaren

Corrosie in relatie tot comprimeren van aardgas

Bij het comprimeren van aardgas van lage druk tot 25 MPa (250 bar) stijgt het waterdauwpunt zodanig dat uit het relatief droge aardgas water kan condenseren. Bij een waterdampgehalte van 30 mg/m³(n) gas is het waterdauwpunt bij 25 MPa circa 267 K (–6 °C). Bij de aansluiting van de aardgasafleverinstallatie aan het leidingnet kan het aardgas echter meer waterdamp bevatten dan de genoemde 30 mg/m³(n) gas. Oorzaken daarvan kunnen zijn:

• afpersen met water van nieuwe leidingen;
• operationele fouten bij de gasleverancier;
• inlekken van grondwater via ondeugdelijk geworden verbindingen in gasdistributieleidingen met een druk van maximaal 0,1 MPa (1 bar) overdruk;
• door lokaal geïnjecteerd bio-methaan.

De laatstgenoemde oorzaak leidt tot een structureel hoog waterdampgehalte dat bij drukverhoging leidt tot oververzadiging. In een aardgasafleverinstallatie die vanuit dit soort leidingen wordt gevuld, is hierdoor continue watervorming te verwachten.

Bij een relatieve verzadiging van CO₂-houdend aardgas met waterdamp boven 60 % begint CO₂-corrosie van koolstofstaal op te treden. Voor corrosie in drukhouders, leidingen en appendages gemaakt van koolstofstaal geldt dat, wanneer relatief weinig water in het gas aanwezig is, de corrosie stopt als het beschikbare water gebonden is tot ijzercarbonaat (FeCO₃). De corrosie start echter weer zodra het systeem met nieuw gas is gevuld. De mate van bescherming die de ijzercarbonaatlaag geeft tegen verdere corrosie, is onzeker.

De combinatie van vrij water en aardgas kan onder bepaalde voorwaarden hydraatvorming tot gevolg hebben. Hydraat is een vaste gekristalliseerde verbinding van aardgas en water die verstoppingen kan veroorzaken. Hydraatvorming kan alleen optreden beneden een bepaalde temperatuur die gasdrukafhankelijk is. Bij Gronings aardgas treedt bij een druk van 25 MPa hydraatvorming op bij circa 295 K (22 °C). Hierdoor zal bij de aanwezigheid van vrij water vrijwel altijd hydraatvorming optreden.

Tabel 1 – Typerende fysische eigenschappen van CNG-installaties van motorvoertuigen

Toelichting 1: In de volgende revisie van PGS 26 wordt tabel 1 aangepast voor hogere drukken.

Toelichting 2: Bij afname van CNG uit LNG wordt odorisatieapparatuur gebruikt, zie PGS 33-1.

2.3LNG

Algemeen/productie/transport/LNG-terminal

LNG is vloeibaar aardgas. Voordat het gas vloeibaar wordt gemaakt, worden verontreinigingen, zoals koolstofdioxide, waterstofsulfide, water en kwik, verwijderd. Dit geldt ook voor zwaardere koolwaterstoffen. Door afkoeling tot –162 °C wordt aardgas vloeibaar bij atmosferische omstandigheden.

Grootschalige opslag ervan vindt in Nederland plaats in tanks op de LNG-terminal op de Maasvlakte. Uiteindelijk wordt de LNG in de terminal gecontroleerd verdampt door warmtetoevoer vanuit water. Dit gas wordt op distributiekwaliteit gebracht en kan vervolgens worden gedistribueerd. Daarnaast wordt LNG na ontvangst in een importterminal overgeladen in een tankwagen of kleiner schip. Hiermee kan de LNG in relatief kleine hoeveelheden worden vervoerd naar eindgebruikers, bijvoorbeeld kleine industriële gebruikers of vervoersmiddelen. In het laatste geval is lokale opslag van de LNG bij een tankstation noodzakelijk. Dit kan bijvoorbeeld in een buffer.

Samenstelling

De samenstelling van LNG kan variëren, afhankelijk van het gasveld of andere bron waaruit het is gewonnen. LNG bestaat voornamelijk uit methaan en bevat daarnaast hogere koolwaterstoffen (zoals ethaan) en inerte gassen (zoals stikstof).

LNG bevat geen significante hoeveelheid kooldioxide (< 50 ppm). Als gevolg van verdamping (‘boil-off’) van lichtere componenten (methaan, stikstof) kan de samenstelling enigszins veranderen tijdens opslag en transport van LNG.

De samenstelling van LNG is bepalend voor de verbrandingseigenschappen. Een belangrijke verbrandingseigenschap is de energetische waarde, die de energie-inhoud van de brandstof aangeeft. Met behulp van de Wobbe-index wordt de mate van uitwisselbaarheid van verschillende gassen op dezelfde brander bepaald.

Daarnaast is voor het gebruik van LNG als brandstof voor motorvoertuigen het methaangetal relevant. Dit is vergelijkbaar met het octaangetal van benzine en geeft de mate van klopvastheid aan.

Gevaren

Giftigheid

De giftige eigenschappen zijn grotendeels hetzelfde als bij aardgas. Aan LNG wordt geen geurstof toegevoegd. LNG is van nature een geurloos en kleurloos gas. Hierin schuilt een groot gevaar bij een LNG-incident. CNG dat is gecomprimeerd vanuit een distributienetwerk heeft wel een geur. CNG bereid uit LNG heeft geen geur.

Cryogene effecten

De damp van koud gas (<–110 °C) heeft een hogere dichtheid dan lucht, waardoor het niet zal opstijgen. Koud, vrijkomend LNG (–162 °C) heeft bij atmosferische druk een specifieke dichtheid van ongeveer 1,8. Echter door opwarming zal het gas een lagere dichtheid krijgen dan lucht en daardoor opstijgen. De ondergrond is bepalend voor de snelheid van opwarming. De snelheid van verdampen zal snel verminderen tot een constante waarde die wordt bepaald door de thermische karakteristieken van het oppervlak, zoals van grond of vloeistof, en de warmte die wordt onttrokken vanuit de omgeving. Zie tabel 2 voor verschillende soorten oppervlakken in relatie tot verdampingssnelheid.

Tabel 2 – Soort materiaal in relatie tot verdampingssnelheid

De cijfers in tabel 2 zijn vastgesteld uit experimenten met LNG-lekkages op verschillende soorten ondergrond (NEN-EN-ISO 16903). Bij een lekkage zal LNG als vloeistof vrijkomen. De vloeibare fase gaat in korte tijd over in de gasfase. Hierbij neemt het volume van het gas enorm toe. Een liter LNG gaat over in 550 tot 600 liter aardgas. Het aardgas zal zich mengen met lucht, waardoor de omvang van de gaswolk nog meer toeneemt. Totdat de gaswolk is verdund tot een concentratie onder de onderste explosiegrens, is er sprake van een zeer risicovolle situatie. Het volume van de gaswolk is in dat geval nog verder toegenomen.

Wanneer de lekkage/uitstroming op het wateroppervlak plaatsvindt, zal de convectie in het water zo intens zijn dat er explosieve krachten kunnen optreden. Dit verschijnsel wordt ‘snelle faseovergang’ (‘rapid phase transistion’ RPT) genoemd en kan zich voordoen wanneer LNG en water met elkaar in contact komen. Hoewel er geen verbranding plaatsvindt, heeft dit verschijnsel alle kenmerken van een explosie. Een RPT kan worden gedefinieerd als een snelle verdamping van een vloeistof. Deze verdamping vindt plaats in een zeer korte tijd met als gevolg een enorme toename aan volume. Deze toename veroorzaakt een plaatselijke drukverhoging die in staat is om een lucht- of waterschokgolf te veroorzaken.

De extreem lage temperatuur van LNG vraagt om speciale aandacht tijdens het verrichten van handelingen aan LNG-installaties. Aangezien LNG onder druk wordt bewaard, kan bij lekkage een straal of er kunnen spetters koude damp of vloeistof vrijkomen. Het betreft de volgende gevaren:

• Door de lage temperatuur zal de huid bevriezen (zogenoemde ‘cold burn’) bij contact met de koude vloeistof of damp. Het effect is hetzelfde als bij normale verbranding. De ernst hangt af van de temperatuur van de damp en de duur van de blootstelling.
• Bij aanraking van koude oppervlakken (leidingen, afsluiters, enz., maar ook kleding die is afgekoeld) bestaat bevriezingsgevaar. Bij aanraking van deze oppervlakken kan de huid vastvriezen aan het koude oppervlak door bevriezing van vocht. Bij lostrekken kan huid of spierweefsel zwaar beschadigd raken.
• Spetters vloeistof die in de ogen terechtkomen, kunnen onmiddellijk ernstig letsel veroorzaken.
• Inademing van de koude damp kan bevriezing van longen en luchtwegen veroorzaken.
• Bij langere blootstelling kunnen ook ziekten als longoedeem of longontsteking optreden. Langdurige afkoeling kan hypothermie veroorzaken.

Materialen kunnen bij lage temperatuur bros worden en hun sterkte en daarmee functionaliteit verliezen. Het kiezen van de juiste materialen voor de toepassing van LNG is daarom zeer belangrijk.

Tijdens de verdamping van LNG in de buitenlucht zal waterdamp deels worden omgezet in vloeibaar water en/of ijs. Indien dit een grotere hoeveelheid betreft, gaat dit gepaard met het vormen van witte nevel van waterdamp en LNG. Rond deze nevel bevindt zich ook opgelost kleurloos LNG. De witte nevel verdwijnt als het LNG opwarmt, verdunt en kleurloos oplost in de buitenlucht. De nevel zal intussen een (gedeelte van) de installatie of de omgeving aan het zicht onttrekken. De zichtbaarheid van de LNG-nevel hangt af van luchttemperatuur en luchtvochtigheid.

Bij het vrijkomen van LNG verdampt dit tot een gaswolk Ook de wijze waarop het LNG tijdens een calamiteit vrijkomt, is belangrijk. Bij een rustige uitstroom kan een LNG-plas met een beperkte begrenzing ontstaan. In dat geval is het verdampend oppervlak beperkt. Een andere mogelijkheid is dat het LNG uitregent en zich daarmee over een groter gebied verspreidt. Het verdampend oppervlak zal hiermee veel groter worden. Bij een luchtvochtigheid hoger dan 50 % bevindt de ontvlambare nevel zich geheel binnen de grenzen van de zichtbare nevel. Bij lagere luchtvochtigheid kan de ontvlambare nevel zich tot buiten de zichtbare nevel verspreiden. Dit betekent dat de damp kan worden ontstoken als de ontstekingsbron zich buiten de zichtbare nevel bevindt. De grootte van de dampwolk hangt af van windsnelheid en windrichting. Ook terreinomstandigheden, zoals de aanwezigheid van obstakels, spelen hierbij een rol. De grootte van de dampwolk kan eenvoudig op basis van berekeningen worden voorspeld. De koude damp zal beginnen op te stijgen als deze door de buitenlucht tot boven –110 °C wordt opgewarmd. Om deze redenen is het aan te raden tijdens het werken met cryogene media de juiste kleding, gelaatsbescherming en handschoenen bestand tegen kou te dragen.

In tabel 3 zijn nog enkele typerende fysische eigenschappen van de LNG-installatie van motorvoertuigen opgenomen.

Tabel 3 – Typerende fysische eigenschappen van LNG-installaties van motorvoertuigen

3.1Basisveiligheidsniveau

Bij het uitvoeren van de activiteiten die vallen onder het toepassingsbereik van deze PGS-richtlijn, wordt ervan uitgegaan dat een basisveiligheidsniveau aanwezig is. Dit is op te delen in vier soorten maatregelen:

• beschermende maatregelen die volgens wet- en regelgeving standaard bij de activiteiten nodig zijn;
• maatregelen die volgens bewezen en geaccepteerde goede praktijken niet weg te denken zijn. Dit zijn maatregelen voor ontwerp, constructie, in bedrijf nemen, gebruik, onderhoud of modificatie, inspectie en uit bedrijf nemen;
• good housekeeping. Dit is een begrip dat staat voor de algemene zorg bij, netheid en orde van een activiteit of een bedrijfsonderdeel. Good housekeeping is een belangrijke factor bij het voorkomen van gevaarlijke situaties. Er wordt vanuit gegaan dat een bedrijf deze zaken op orde heeft, zoals ook is beschreven in de zorgplichtartikelen van de Omgevingswet en de Arbeidsomstandighedenwet;
• maatregelen goed vakmanschap. Dit staat voor vaardigheden van werknemers om kwalitatief goed werk te leveren, en daarbij veilig en gezond te werken.

Uitgangspunt is dus dat een bedrijf met bovenstaande maatregelen in werking is.

In deel C staat meer uitleg over maatregelen die horen bij het basisveiligheidsniveau.

Installaties of activiteiten die onder deze PGS-richtlijn vallen, kunnen zo complex zijn, dat hiervoor een veiligheidsbeheerssysteem nodig is. Dat is in elk geval nodig als een activiteit plaatsvindt bij een Seveso-inrichting. Vaak gelden dan eisen voor de opzet en inhoud van dat systeem volgens NEN-EN-ISO 14001, ISO 45001, NTA 8620 of het Besluit activiteiten leefomgeving.

3.2Risicobenadering

Risicobenadering als basis

Deze PGS-richtlijn is gebaseerd op een risicobenadering waarbij op een systematische manier doelen en maatregelen zijn geformuleerd. Op basis van kennis en kunde van deskundigen van bedrijfsleven en overheid zijn verschillende scenario's geïdentificeerd. Een scenario is een reeks opeenvolgende gebeurtenissen die leiden tot een ongewenste (gevaarlijke) gebeurtenis.

Het risico is altijd een combinatie van de ernst van de gevolgen (effect) van een (ongewenste) gebeurtenis en de waarschijnlijkheid (kans) dat de gebeurtenis zich voordoet: risico = kans × effect.

De kans is aangeduid met de cijfers 1 voor kleine kans tot en met 5 voor de grootse kans. Het effect is aangeduid met de letters A voor klein effect tot en met E voor het grootste effect. Scenario's met de kleinste kans of met het kleinste effect worden beschouwd als scenario met een laag risico. Deze staan niet in de PGS-richtlijn. De scenario's met een middelhoog tot hoog risico zijn in deze PGS-richtlijn beschreven.

Op basis van een scenario is een doel beschreven om ervoor te zorgen dat:

• de kans op de ongewenste gebeurtenis zo veel mogelijk wordt beperkt, en
• de nadelige gevolgen van de ongewenste gebeurtenis worden voorkomen of zo veel mogelijk worden beperkt.

Soms zijn er meerdere scenario's die met hetzelfde doel kunnen worden gedekt. Per doel zijn er een of meer maatregelen uitgewerkt die er samen voor moeten zorgen dat aan het doel wordt voldaan. Een maatregel kan van belang zijn voor meerdere doelen. De risicobenadering geeft de gebruiker van de PGS-richtlijn meer inzicht in het 'waarom' van opgenomen maatregelen.

Methode

Voor de risicobenadering zijn verschillende methodes mogelijk. Vaak is de SWIFT-methode gebruikt. SWIFT staat voor Structured What If Technique. Deze methode is gebruikt in combinatie met scenario-identificatie op basis van verschillende bronoorzaken afkomstig uit de HAZOP-methode. HAZOP staat voor Hazard en Operability.

Meer informatie over de gebruikte methodes staat in de Handreiking generieke risicobenadering. Deze is terug te vinden op de PGS website: https://publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl/.

Scenario's met laag risico

Scenario's met een laag risico worden niet in deze PGS-richtlijn behandeld. Dit betekent niet dat een bedrijf daar geen aandacht aan hoeft te besteden. Maatregelen voor scenario's met een laag risico kunnen ook door andere wetten, regels, richtlijnen of afspraken worden geborgd.

Risicoanalyse verplicht volgens wetgeving

De scenario's in deze PGS-richtlijn horen bij de risicoanalyse die het PGS-team heeft uitgevoerd. Voor sommige activiteiten geldt ook een wettelijke plicht om een risicoanalyse uit te voeren. Bedrijven zijn bijvoorbeeld op grond van het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016 (WBDA 2016) verplicht om voor installaties die hieronder vallen een risicoanalyse uit te voeren. De risicoanalyse van het PGS-team komt niet in de plaats van deze verplichte risicoanalyse.

Toepassing PGS-scenario’s voor hogedrempelinrichtingen en ARIE-bedrijven

Voor de zogenoemde hogedrempelinrichtingen zoals gedefinieerd in het Bal en ARIE-bedrijven zoals gedefinieerd in het Arbeidsomstandighedenbesluit geldt dat de scenario’s die kunnen leiden tot het vrijkomen van een gevaarlijke stof, de installatiescenario’s, al zijn beschreven in een veiligheidsrapport volgens een vast stramien, zoals toegelicht in bijlage H van PGS 6 of in een aanvullende risico-inventarisatie en -evaluatie (ARIE). Deze bedrijven hebben de scenario’s en de beheersmaatregelen daarmee afdoende beschreven om aan de verplichtingen van het Bal en het Arbeidsomstandighedenbesluit te voldoen. Indien gewenst kunnen zij deze beschrijvingen ten grondslag leggen aan de onderbouwing van gelijkwaardige oplossingen.

Scenario's die niet zijn uitgewerkt

Scenario's gaan uit van ongewenste gebeurtenissen. Bij het identificeren van scenario's zijn niet alle ongewenste gebeurtenissen meegenomen. Terrorisme en neerstortende vliegtuigen zijn daar voorbeelden van. Scenario's die voortkomen uit natuurgeweld, zijn als dat relevant is wel benoemd, maar niet verder uitgewerkt in doelen en maatregelen. De enige uitzondering is blikseminslag. Voor natuurgeweld, zoals overstromingen en aardbevingen, geldt dat de kans hierop afhangt van de locatie van de activiteit. Bedrijven moeten zelf beoordelen of er een verhoogde kans is op aardbevingen of overstromingen en ook wat de gevolgen van zo'n gebeurtenis kunnen zijn voor de veiligheid. Aan de hand daarvan kan een bedrijf in overleg met het bevoegd gezag vaststellen welke maatregelen nodig zijn om de gevolgen te beperken.

Bedrijven die onder de Seveso-richtlijn vallen en worden beschouwd als hogedrempelinrichting, moeten in het veiligheidsrapport ingaan op natuurlijke oorzaken van zware ongevallen, zoals aardbevingen of overstromingen.

Aanpak risicobenadering PGS 26

Een toelichting op de PGS-risicobenadering en hoe de PGS-teams deze hebben aangepakt, staat in de Handreiking generieke risicobenadering.

De risicobenadering is uitgevoerd in sessies met het PGS 26-team, onder begeleiding van een externe deskundige, en is gebaseerd op representatieve gangbare CNG- en LNG-installaties bij motorvoertuigen. De risicobenadering is niet uitputtend. Het is altijd mogelijk dat zich scenario's voordoen die niet zijn beschreven. De risicoanalyse geeft een kwalitatief inzicht in de kans en gevolgen van een scenario. Het PGS-team heeft de risico’s van de scenario’s geëvalueerd, geclassificeerd en gerangschikt. Daarbij is gebruikgemaakt van de kwalitatieve risicomatrix van de generieke risicobenadering. Hiermee is bepaald of het scenario relevant is voor de PGS. Als het scenario relevant is voor de PGS, identificeert het team maatregelen op basis van de huidige stand der techniek (bijvoorbeeld uit bestaande PGS'en, gehanteerde normen en andere referentiedocumenten). Als het om nieuwe activiteiten gaat, zal in overleg met betrokken experts worden bekeken welke maatregelen toegepast worden en/of toepasbaar zijn.

De risicomatrix is vervolgens gebruikt om te beoordelen of de maatregel:

• het risico vermindert,
• de kans op optreden van de ongewenste gebeurtenis verkleint, of
• de omvang of ernst van de gevolgen vermindert.

Voor de geïdentificeerde maatregelen is vervolgens getoetst of ze als maatregel in de PGS moeten worden opgenomen. Dit gebeurt op basis van de gezamenlijke kennis en inzichten van deskundigen in het PGS-team.

In dit deskundig oordeel worden dus meerdere aspecten meegewogen. In elk geval zijn dit wettelijke randvoorwaarden, zoals de best beschikbare techniek, de stand van de wetenschap en de arbeidshygiënische strategie. De positie van het scenario in de matrix is daarbij een hulpmiddel dat inzicht geeft. De risicomatrix kan niet worden gezien als normatief kader.

4.1Inleiding

Dit hoofdstuk beschrijft de scenario's die realistisch en relevant zijn voor het veilig bedrijfsmatig stallen, onderhouden en repareren van motorvoertuigen met een CNG- of LNG-installatie.

Elk scenario heeft een nummer. Het is weergegeven als S1, S2 en verder. Bij elk scenario horen doelen. Die zijn aangegeven met de nummers van de doelen, dus D1, D2 en verder. De beschrijvingen van de doelen staan in Hoofdstuk 6. Bij de maatregelen in Hoofdstuk 7 is steeds aangegeven welke scenario's daar een rol bij spelen.

4.2Scenario's voor het veilig bedrijfsmatig stallen, onderhouden en repareren van motorvoertuigen met een CNG/LNG-installatie

5.1Inleiding

Deel B van deze PGS beschrijft de doelen en maatregelen die kunnen worden getroffen om aan de doelen te voldoen en daarmee de veiligheid te waarborgen.

Elke maatregel beoogt een risico te verminderen. Dit gaat om hoge en middelhoge risico's voor:

• Omgevingsveiligheid: Het voorkomen van ongewone voorvallen en het beperken van de gevolgen daarvan voor de omgeving met het oog op het waarborgen van de veiligheid voor de omgeving;
• Arbeidsveiligheid: Het voorkomen van ongevallen met gevaarlijke stoffen en het beperken van de gevolgen daarvan en het voorkomen van blootstelling van werknemers aan gevaarlijke stoffen;
• Brandbestrijding en Rampenbestrijding: Het beperken van de gevolgen van een brand, incident met gevaarlijke stoffen of ramp en het borgen van een doelmatige rampenbestrijding.

De meeste maatregelen hebben grondslagen in meerdere wetten. Bij elke maatregel staat deze grondslag vermeld. Daarmee wordt duidelijk dat:

• maatregelen die zijn gesteld voor de omgevingsveiligheid, moeten worden nageleefd op grond van de Omgevingswet. In Hoofdstuk 7 zijn deze maatregelen aangeduid met Omgevingsveiligheid (Omgevingsveiligheid) en met Brandpreventie(Brandpreventie en -mitigatie Omgevingsveiligheid);
• maatregelen die zijn gesteld in het belang van de arbeidsveiligheid en gezondheid, moeten worden nageleefd op grond van de Arbeidsomstandighedenwet en Warenwet. In Hoofdstuk 7 zijn deze maatregelen aangeduid met Arbeidsveiligheid (Arbeidsveiligheid);
• maatregelen die zijn gesteld in het belang van brand- of rampenbestrijding moeten worden nageleefd op grond van de Wet veiligheidsregio's. In Hoofdstuk 7 zijn deze maatregelen aangeduid met Rampenbestrijding (Brand- of rampenbestrijding).

In deel B staan eerst de doelen in Hoofdstuk 6 en daarna maatregelen in Hoofdstuk 7. De doelen zijn gekoppeld aan scenario's uit Hoofdstuk 4 en maatregelen zijn gekoppeld aan doelen uit Hoofdstuk 6.

5.2Omgevingsveiligheid

5.3Arbeidsveiligheid

In de Arbeidsomstandighedenwet staan verplichtingen met het oog op de veiligheid en gezondheid van werknemers. Voor bedrijven waar wordt gewerkt met gevaarlijke stoffen, zijn het voorkomen van ongevallen met die stoffen en het beperken van de gevolgen daarvan voor werknemers belangrijke doelen. Een ander belangrijk doel is het voorkomen van blootstelling aan gevaarlijke stoffen bij werknemers.

In het Arbeidsomstandighedenbesluit, een verdere uitwerking van de doelvoorschriften in de Arbeidsomstandighedenwet, staan nadere regels waaraan zowel werkgever als werknemer zich moet houden om arbeidsrisico's tegen te gaan. De Arbeidsomstandighedenwet en het Arbeidsomstandighedenbesluit geven in sommige artikelen de minister van SZW de bevoegdheid om nadere regels te stellen. Deze zijn uitgewerkt in de Arbeidsomstandighedenregeling. Deze regeling geeft dus nadere uitleg voor bepaalde onderwerpen uit de Arbeidsomstandighedenwet en het Arbeidsomstandighedenbesluit maar behoort ook tot de reguliere wetgeving. Een bedrijf kan dus te maken hebben met de Arbeidsomstandighedenwet, het Arbeidsomstandighedenbesluit en de Arbeidsomstandighedenregeling.

De overheid geeft via de Arbeidsomstandighedenwet een wettelijk kader met zo min mogelijk regels en administratieve lasten. Werkgevers en werknemers kunnen samen afspraken maken over hoe zij kunnen voldoen aan de voorschriften die de overheid stelt. Deze afspraken kunnen worden vastgelegd in een arbocatalogus. Een arbocatalogus is van kracht voor een bedrijfstak. Deze catalogus beschrijft technieken en manieren, goede praktijken, normen en praktische handleidingen voor veilig en gezond werken.

Daarnaast spelen de PGS-richtlijnen een belangrijke rol bij het bepalen of werkgevers aan hun wettelijke verplichtingen voldoen. De Inspectie SZW betrekt de PGS-richtlijnen bij het toezicht op de naleving van de wettelijke voorschriften en de handhaving daarvan. De Inspectie SZW moet de maatregelen die zijn aangewezen in de beleidsregel PGS-richtlijnen gebruiken, bij het toezicht op de naleving. Een vanuit arbeidsomstandigheden gezien gelijkwaardige maatregel kan eveneens worden toegepast indien deze voldoet aan de criteria uit Hoofdstuk 8. Eventueel kan de Inspectie SZW maatregelen uit een PGS-richtlijn via een eis tot naleving verplicht stellen. Dit staat in artikel 27 van de Arbeidsomstandighedenwet.

De maatregelen met het oog op arbeidsveiligheid zijn te herkennen aan Arbeidsveiligheid.

Gelijkwaardige maatregelen

In Hoofdstuk 17 staat beschreven wat de criteria zijn voor gelijkwaardige maatregelen vanuit arbeidsomstandigheden gezien.

1

5.4Brand- en rampenbestrijding

De veiligheidsregio's hebben de taak om gemeenten te adviseren over branden, rampen en crises. Dit staat in artikel 10 van de Wet veiligheidsregio's (Wvr).

De brandweer is een onderdeel van de veiligheidsregio. De taken van de brandweer staan in artikel 25 Wvr. Dit zijn:

• het voorkomen, beperken en bestrijden van brand;
• het beperken van brandgevaar;
• het voorkomen, beperken en bestrijden van ongevallen anders dan bij brand.

Daarnaast dragen de veiligheidsregio's zorg voor:

• de voorbereiding op de bestrijding van branden, rampen en crises;
• het organiseren van de rampenbestrijding;
• het adviseren van andere overheden en organisaties op het gebied van brandpreventie, brandbestrijding en het voorkomen, beperken en bestrijden van ongevallen met gevaarlijke stoffen. Hiertoe hoort ook het adviseren van het bevoegd gezag Omgevingswet over voorschriften voor brandbestrijding en rampenbestrijding in omgevingsvergunningen.

Tot slot hebben de veiligheidsregio's een wettelijke taak tot het uitvoeren van inspecties bij Seveso-inrichtingen (artikel 13.17 van het Omgevingsbesluit en artikel 61 van de Wvr) en het opleggen van een bedrijfsbrandweeraanwijzing (artikel 31 van de Wvr).

Bij het uitvoeren van deze taken gebruiken de veiligheidsregio's PGS-richtlijnen. Brandbestrijding en rampenbestrijding omvat brandveiligheid, maar ook het ongecontroleerd vrijkomen van gevaarlijke stoffen die een bedreiging vormen voor de omgeving.

Algemene (brand)veiligheidseisen voor bouwwerken zijn geen onderdeel van PGS-richtlijnen maar volgen uit het Bbl. De maatregelen die zijn gericht op brandpreventie en brandbestrijding op grond van de Omgevingswet, zijn aangeduid met Brandpreventie.

De maatregelen die zijn gesteld in het belang van de brandbestrijding en rampenbestrijding op grond van de Wvr, zijn aangeduid met Rampenbestrijding.

6.1Inleiding

In dit hoofdstuk zijn de doelen beschreven die relevant zijn voor het veilig bedrijfsmatig stallen, onderhouden en repareren van motorvoertuigen voorzien van een CNG- en/of LNG-installatie. Met deze doelen is beoogd het risico zo veel mogelijk te beperken.

Bij elk doel staat met welke maatregelen aan het doel kan worden voldaan. Hierbij is het onderwerp van de maatregel vermeld. De volledige maatregel is beschreven in Hoofdstuk 7 .

Elk doel heeft een uniek nummer. Bij de maatregelen in Hoofdstuk 7 staat steeds vermeld aan welke doelen de maatregel invulling geeft.

6.2Doelen

7.1Inleiding bij de maatregelen

Dit hoofdstuk bevat maatregelen. Het bevat de verschillende preventieve en repressieve maatregelen die invulling geven aan de doelen zoals opgenomen in Hoofdstuk 6. Dit kunnen bouwkundige, (installatie)technische en organisatorische maatregelen zijn. Als deze maatregelen zijn getroffen, wordt in elk geval aan de gestelde doelen voldaan.

Elke maatregel heeft een nummer en een onderwerp. Dit nummer en onderwerp komen overeen met de aanduiding van de maatregel bij de doelen in Hoofdstuk 6.

Bij elke maatregel is met Omgevingsveiligheid, Brandpreventie, Arbeidsveiligheid en Rampenbestrijding aangegeven wat de wettelijke basis is.

Omgevingsveiligheid: Maatregel gericht op omgevingsveiligheid met een grondslag in de Omgevingswet

Brandpreventie: Maatregel gericht op brandpreventie en brandbestrijding met een grondslag in de Omgevingswet (adviesrol Veiligheidsregio/brandweer)

Arbeidsveiligheid: Maatregel gericht op arbeidsveiligheid met een grondslag in de Arbeidsomstandighedenwet

Rampenbestrijding: Maatregel gericht op brand- of rampenbestrijding met een grondslag in de Wet veiligheidsregio's

Maatregelen die vergelijkbaar zijn met direct geldende eisen uit andere wetgeving, zijn herkenbaar aan een oranje kader. Deze maatregelen hebben de letters 'MW' voor het nummer. Onder deze maatregelen staat een referentie naar de wettelijke bepaling bij de desbetreffende maatregel.

7.2Drukapparatuur

Europese Richtlijn drukapparatuur (PED)

Een CNG- of LNG- installatie is drukapparatuur. Met de term drukapparatuur wordt apparatuur bedoeld met een inwendige druk die hoger is dan de omgevingsdruk. De exacte definitie van drukapparatuur volgt uit de Europese Richtlijn drukapparatuur (PED) en luidt als volgt: ‘drukapparatuur’ of ‘drukapparaten’: drukvaten, installatieleidingen, veiligheidsappendages en onder druk staande appendages, inclusief, voor zover van toepassing, de elementen die bevestigd zijn aan onder druk staande delen, zoals flenzen, tubulures, koppelingen, steunconstructies, hijsogen.’ Drukapparatuur wordt onderverdeeld in:

• drukvaten;
• installatieleidingen;
• veiligheidsappendages;
• onder druk staande appendages.

Een enkelvoudig drukapparaat staat nooit op zichzelf, het wordt altijd geïntegreerd in een functioneel geheel. Dit wordt een samenstel genoemd. Een CNG- of LNG-installatie bestaat uit verschillende componenten en is daarom ook een samenstel. De wet- en regelgeving voor het ontwerp van drukapparatuur geldt ook voor samenstellen.

Ontwerp

Drukapparatuur is een arbeidsmiddel met risico’s. De risico’s hebben niet alleen betrekking op de werknemers die ermee werken, maar ook op de omgeving en het milieu. Daarom stelt de wetgever eisen aan het op de markt aanbieden en in bedrijf stellen, het gebruiken en nadien wijzigen van drukapparatuur. Dit is in Nederland vastgelegd in het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016. Op het in de handel brengen van drukapparatuur zijn Europese productrichtlijnen van toepassing. Dat betekent dat een fabrikant alleen producten in de handel mag brengen (voor het eerst op de markt mag aanbieden) die voldoen aan deze richtlijnen.

Bij de bouw van een CNG- of LNG-installatie is het van groot belang om vooraf vast te stellen wie de fabrikant is:

• Wordt een CNG of LNG installatie gebouwd of gewijzigd onder verantwoordelijkheid van een derde partij (een leverancier, een installateur, enz.) die CNG- of LNG-installatie in zijn geheel verhandelt aan de latere gebruiker, dan treedt deze derde partij in de rol van fabrikant. De derde partij is daarmee verantwoordelijk voor de naleving van de eisen die van toepassing zijn op dit samenstel.
• Wordt CNG- of LNG-installatie gebouwd of gewijzigd onder verantwoordelijkheid van de gebruiker, dan wordt déze de fabrikant. De onderdelen worden geleverd door verschillende fabrikanten, maar de gebruiker is degene die de diverse onderdelen tot één functioneel geheel maakt. De gebruiker is ervoor verantwoordelijk dat het samenstel voldoet aan de Europese richtlijnen.

De ontwerpeisen voor een CNG- of LNG-installatie liggen vast in de Europese Richtlijn drukapparatuur (PED). Deze richtlijn kent, zoals elke Europese productrichtlijn, essentiële veiligheidseisen die van toepassing zijn op alle drukapparatuur en samenstellen die in de handel worden gebracht. De fabrikant heeft de plicht om bij het ontwerp van drukapparatuur en samenstellen een analyse te maken van de risico’s en gevaren die bestaan ten gevolge van de druk. Bij het ontwerp en de bouw van drukapparatuur of het samenstel moet hij vervolgens rekening houden met deze risicoanalyse. De fabrikant kiest de meest passende maatregelen waarbij hij zich moet houden aan onderstaande beginselen:

• Gevaren worden zoveel als redelijkerwijs mogelijk is, geëlimineerd of verkleind in het ontwerp.
• Er worden passende beschermingsmaatregelen getroffen tegen gevaren die niet kunnen worden geëlimineerd.
• De gebruikers worden, indien van toepassing, geïnformeerd over nog bestaande gevaren en vermeld wordt of het nodig is dat er passende gevaar verminderende maatregelen worden genomen voor de installatie en/of het gebruik ervan. Deze maatregelen worden opgenomen in de gebruikershandleiding.

De risicoanalyse van de fabrikant is gebaseerd op scenario’s die in grote lijnen overeenkomen met de scenario’s die zijn beschreven in Hoofdstuk 4 van deze PGS.

De essentiële eisen die worden gesteld aan het ontwerp van het drukapparaat (CNG- of LNG-installatie), zijn vastgelegd in bijlage I van de Richtlijn drukapparatuur. De fabrikant moet voldoen aan deze eisen en dat betekent onder andere dat:

• de CNG- of LNG-installatie voldoende sterk is om de belastingen die kunnen worden verwacht (kracht, brand, hogedruk, enz.), te weerstaan;
• maatregelen zijn genomen om de CNG- of LNG-installatie veilig te bedienen;
• de CNG- of LNG-installatie zodanig is ontworpen dat deze veilig kan worden geïnspecteerd;
• CNG- of LNG-installatie veilig kan worden gevuld en geleegd;
• passende beveiligingen (zoals drukontlastkleppen of veerveiligheden) zijn aangebracht om in te grijpen als de druk ontoelaatbaar stijgt. Als een beveiliging wordt aangesproken, moet deze afblazen op een zodanige plaats dat daarbij geen gevaar voor personen kan optreden.

Om te voldoen aan de essentiële eisen kan de fabrikant een geharmoniseerde norm toepassen. Dit is echter niet verplicht. Als de fabrikant geen geharmoniseerde norm toepast, zal hij moeten aantonen dat de CNG- of LNG-installatie wel voldoet aan de essentiële eisen van de PED. In de praktijk blijkt het overgrote deel van de CNG- of LNG-installatie volgens de geharmoniseerde normen te worden gebouwd.

Door middel van het doorlopen van een conformiteitsbeoordelingsprocedure laat de fabrikant zien dat hij voldoet aan de essentiële eisen van de PED. In de Europese productwetgeving is bepaald dat een EU-conformiteitsbeoordelingsinstantie (EU-CBI) toezicht moet houden op deze procedure. Een EU-CBI is geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie. De mate van toezicht is afhankelijk van het risico; een CNG- of LNG-installatie is een samenstel dat wordt ingedeeld in tabel 1 van de PED en valt in categorie IV.

Met het aanbrengen van CE-markering (‘Conformité Européenne’) verklaart de fabrikant dat het apparaat voldoet aan de daarvoor geldende Europese eisen. Als de fabrikant een derde partij is (dus niet de gebruiker), moet déze CE-markering aanbrengen op de CNG- of LNG-installatie. Op de CNG- of LNG-installatie (het samenstel) hoeft slechts één CE-markering te worden aangebracht, dus niet één op elk afzonderlijk drukapparaat. Aan de andere kant behouden drukapparaten die met een eigen CE-markering in het samenstel zijn opgenomen, wél de eigen markering. Samen met de CE-markering moet algemene informatie (zoals naam en adres van de fabrikant, bouwjaar en essentiële maximaal toelaatbare grenswaarden) en specifieke gegevens die voor een veilige installatie, werking en gebruik van belang kunnen zijn (zoals afmetingen, toegepaste persdruk, insteldruk drukbeveiliging, vermogen, enz.), op de kenplaat worden aangebracht.

Nadat de conformiteitsbeoordelingsprocedure met succes is doorlopen, stelt de fabrikant een verklaring van overeenstemming op. Dit is een verklaring dat de CNG- of LNG-installatie voldoet aan de essentiële eisen van de van toepassing zijnde productrichtlijnen. Verder stelt hij een technisch dossier samen. Dit dossier omvat ten minste:

• een algemene beschrijving van de CNG- of LNG-installatie;
• ontwerp- en fabricagetekeningen en schematische voorstellingen van componenten;
• beschrijvingen en toelichtingen bij de tekeningen en schematische voorstellingen;
• een lijst van toegepaste (geharmoniseerde) normen;
• berekeningen van ontwerpen, uitgevoerde controles;
• testverslagen.

De fabrikant is niet verplicht het technisch constructiedossier te overhandigen aan de gebruiker, maar het is raadzaam om met de aanschaf van de CNG- of LNG-installatie te bedingen dat het technisch dossier wordt meegeleverd.

Ten slotte is de fabrikant verplicht een gebruikershandleiding mee te leveren met de CNG- of LNG-installatie. Hierin staan de restrisico’s beschreven en worden instructies gegeven hoe de installatie veilig kan worden bedreven.

Gebruik

De wet (het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016) stelt niet alleen eisen aan het in de handel brengen van drukapparatuur, maar ook aan de ingebruikneming en het gebruik van drukapparatuur. Het is de verantwoordelijkheid van de gebruiker van de CNG- of LNG-installatie om hieraan te voldoen. De gebruiker moet de CNG- of LNG-installatie laten keuren voordat deze in gebruik wordt genomen, bij wijzigingen of reparaties en verder zo vaak als nodig is.

De indeling van drukapparatuur bepaalt wie deze keuringen moet uitvoeren en wanneer de keuringen moeten plaatsvinden. Dit is geregeld in de Warenwetregeling drukapparatuur 2016. Verplichtingen die zijn opgenomen in een besluit, worden vaak uitgewerkt in een regeling. In de Warenwetregeling drukapparatuur 2016 is drukapparatuur ‘aangewezen’ die in de risicocategorie valt die moet worden gekeurd door een NL-conformiteitsbeoordelingsinstantie (NL-CBI). Ook een NL-CBI is door de Raad voor Accreditatie geaccrediteerd.

Drukapparatuur die niet is aangewezen, moet op grond van het Arbobesluit worden gekeurd door een deskundige.

Bij een CNG- of LNG-installatie zijn de vaten ‘aangewezen’ drukapparatuur als de druk P · volume V boven een bepaalde waarde is. Een leiding is ‘aangewezen’ boven een bepaalde druk en/of diameter. Een gebruiker kan op verschillende manieren vaststellen welke drukapparatuur in een CNG- of LNG-installatie ‘aangewezen’ drukapparatuur is:

• aan de hand van artikel 2 van de Warenwetregeling drukapparatuur 2016;
• door de fabrikant te benaderen; wellicht staat het in de handleiding van de installatie;
• door een NL-CBI te benaderen.

De ‘aangewezen’ drukapparatuur in een CNG- of LNG-installatie moet worden gekeurd voordat deze de eerste keer in gebruik wordt genomen. Het doel van de keuring voor ingebruikneming is vast te stellen of de CNG- of LNG-installatie voldoet aan de Europese richtlijnen en veilig kan worden gebruikt. Daarbij wordt onder andere beoordeeld of de installatie is opgesteld zoals is opgenomen in de handleiding. De keuring wordt uitgevoerd door een NL-CBI; deze geeft een verklaring van ingebruikneming af.

Het doel van de periodieke herkeuring is vast te stellen of de installatie nog veilig kan worden gebruikt. ‘Aangewezen’ drukapparatuur wordt elke vier jaar gekeurd door een NL-CBI. Hiervoor wordt een verklaring van herkeuring afgegeven. De keuring van niet-aangewezen drukapparatuur moet worden uitgevoerd door een deskundige en ook deze stelt hiervan een rapportage op. Dit is verplicht op basis van het Arbobesluit. De gebruiker is ervoor verantwoordelijk dat er afstemming plaatsvindt met de NL-CBI en de deskundige over hoe de CNG- of LNG-installatie in zijn geheel weer veilig kan worden gebruikt.

Ook het uitvoeren van reparaties en wijzigingen aan de CNG- of LNG-installatie is de verantwoordelijkheid van de gebruiker. Daarbij is veelal toezicht vereist door een NL CBI. Voordat een reparatie of wijziging wordt uitgevoerd, wordt aangeraden om contact te zoeken met een NL-CBI. Bepaalde ingrijpende wijzigingen kunnen tot gevolg hebben dat de gegevens op de kenplaat niet meer kloppen. In dat geval moet een EU-CBI hierbij worden betrokken. Regulier onderhoud aan de CNG- of LNG-installatie moet worden uitgevoerd zoals is voorgeschreven in de handleiding van de fabrikant.

Zolang de CNG- of LNG-installatie in werking is of in werking kan worden gesteld, bewaart de gebruiker de volgende documenten:

• de EG-verklaring van overeenstemming (volgens de ‘oude’ PED 97/23/EG) of de EU-conformiteitsverklaring (volgens de ‘nieuwe’ PED 2014/68/EU);
• de gebruiksaanwijzing;
• de verklaring van ingebruikneming;
• de verklaring van herkeuring;
• het aantekenblad;
• de bij de beoordelingen en keuringen behorende rapporten.

Het aantekenblad wordt meegeleverd met de verklaring van ingebruikneming. Uitsluitend de betrokken NL-CBI is bevoegd op het aantekenblad aantekeningen te maken.

De Inspectie-SZW is toezichthouder op de naleving van de Arbowet (en het Arbobesluit) en de Warenwet (en het Warenwetbesluit drukapparatuur 2016). De verplichtingen uit deze wetten worden niet als maatregel opgenomen in deze PGS. In deze informatieve tekst worden de verplichtingen van de gebruiker samengevat. De verplichtingen in de Arbowet en de Warenwet en de onderliggende besluiten kunnen evenmin worden opgenomen in een omgevingsvergunning.

7.3Explosieve atmosferen

Wanneer de kans bestaat dat er mogelijk een explosieve atmosfeer ontstaat, zijn er twee vormen van direct werkende wetgeving van toepassing. Enerzijds zijn er de verplichtingen voor de werkgever die voorvloeien uit het Arbeidsomstandighedenbesluit. Anderzijds zijn er de verplichtingen voor de fabrikant van explosieveilige apparatuur die voortvloeien uit het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016.

Hieronder wordt een nadere toelichting gegeven op deze besluiten. De verplichtingen vanuit deze besluiten zijn niet in deze PGS opgenomen.

De Inspectie SZW is toezichthouder op de naleving van beide besluiten.

Meer informatie is te vinden in de volgende documenten:

• ATEX 2014/34/EU guidelines, 2nd edition – December 2017;
• Niet-bindende praktijkgids met het oog op de tenuitvoerlegging van Richtlijn 1999/92/EG – april 2005;
• Richtlijn voor uitvoering van productvoorschriften van de EU (de Blauwe Gids) – 2016.

Verplichtingen werkgever

Wanneer er binnen een bedrijf brandbare stoffen (gassen, vloeistoffen en vaste stoffen) aanwezig zijn, dan bestaat het gevaar op explosie. Werknemers moeten worden beschermd tegen dit gevaar.

Het Arbeidsomstandighedenbesluit heeft daartoe verplichtingen opgenomen waar de werkgever invulling aan moet geven. Deze verplichtingen hebben tot doel:

• het ontstaan van explosieve atmosferen zo veel mogelijk voorkomen;
• de ontsteking van explosieve atmosferen vermijden;
• de schadelijke gevolgen van een explosie beperken.

De verplichtingen waar de werkgever invulling aan moet geven, staan beschreven in hoofdstuk 3 Inrichting arbeidsplaatsen, paragraaf 2a; artikel 3.5a t/m 3.5f van het Arbeidsomstandighedenbesluit. Samengevat betreft dit de volgende verplichtingen:

• het beoordelen van explosierisico's (risico-inventarisatie en -evaluatie);
• het indelen van gebieden waar explosieve atmosferen kunnen voorkomen in gevarenzones;
• het nemen van zowel technische als organisatorische maatregelen in gevarenzones;
• het informeren van medewerkers;
• het vastleggen van bovenstaande in een explosieveiligheidsdocument.

Met het opnemen van deze verplichtingen in het Arbeidsomstandighedenbesluit is de Europese richtlijn 1999/92/EG in de Nederlandse wetgeving opgenomen.

Informatieve aanwijzingen voor het opstellen van een gevarenzone-indeling staan beschreven in NPR 7910-1 voor gasexplosiegevaar.

Aanvullende informatie over het opstellen van een explosieveiligheidsdocument en hoe een werkgever moet omgaan met explosieveiligheid, zijn te vinden via www.arboportaal.nl/onderwerpen/explosieveiligheid-atex.

Explosieveilige apparatuur

De in de voorgaande paragraaf genoemde gevarenzone-indeling kent een indeling naar zones volgens tabel 4.

Tabel 4 – Gevarenzone-indeling

Wanneer er sprake is van een gevarenzone, dan moet de apparatuur die wordt geplaatst binnen deze zone, geschikt zijn overeenkomstig het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016 volgens het volgende principe:

• Zone 0/ 20 – categorie 1-apparatuur;
• Zone 1/ 21 – categorie 1-apparatuur of categorie 2-apparatuur;
• Zone 2/ 22 – categorie 1-apparatuur of categorie 2-apparatuur of categorie 3 apparatuur.

Het is de fabrikant van de apparatuur die in zijn EU-conformiteitsverklaring aangeeft welke categorie de desbetreffende apparatuur heeft en wat het beoogde gebruik ervan is. Deze EU-conformiteitsverklaring is een verplichting voor fabrikanten en komt voort uit de Europese productrichtlijn 2014/34/EU. Deze richtlijn heeft betrekking op de technische integriteit en bevat doelvoorschriften voor apparatuur en beveiligingssystemen die worden gebruikt op plaatsen met explosiegevaar.

In Nederland is de productrichtlijn 2014/34/EU geïmplementeerd in het Warenwetbesluit explosieveilig materieel 2016.

Aandachtspunten bij installaties met CNG of LNG

Als gevolg van het vrijkomen van CNG of LNG kan er zich een explosieve atmosfeer vormen. De installatie zal zich hierdoor geheel of gedeeltelijk in zijn eigen gevarenzone bevinden. De gevarenzone zal zich waarschijnlijk uitstrekken tot buiten de installatie.

Het is voor de werkgever van belang dat hij informatie heeft over de omvang en de klasse van gevarenzone die door de installatie (of onderdelen daarvan) wordt (worden) gecreëerd. Hij moet conform het Arbeidsomstandighedenbesluit passende maatregelen nemen ter bescherming van de werknemers. Deze informatie zal moeten worden geleverd door de leverancier van de installatie. De leverancier beschikt over informatie omtrent temperaturen, drukken en technische specificaties van onderdelen die van belang zijn bij het bepalen van de gevarenzones. De vorm waarin de informatie wordt geleverd (bijvoorbeeld een complete zoneringstekening), moet worden afgestemd tussen eindgebruiker/werkgever en leverancier.

Apparaten die onderdeel zijn van de installatie, moeten door de leverancier van de installatie worden geselecteerd op geschiktheid voor toepassing in een gevarenzone.

Wanneer het samenstel op locatie wordt samengebouwd (installatie), dan valt het geheel buiten het toepassingsbereik van de Europese productrichtlijn 2014/34/EU.

Wordt het samenstel geleverd als een kant-en-klaar-product, dan valt dit product wel onder de Europese productrichtlijn 2014/34/EU en moet de fabrikant overeenstemming met deze richtlijn aantonen. De fabrikant moet instructies verstrekken voor het installeren, gebruik, onderhoud, enz. van het samenstel.

Wijzigingen aan bestaande installatie

Indien aan een bestaande installatie wijzigingen worden doorgevoerd, dan zal opnieuw moeten worden vastgesteld in hoeverre de wijzigingen van invloed zijn op het ontstaan van een explosieve atmosfeer. Indien dit het geval is, zullen maatregelen ter voorkoming van ontsteking en bescherming van werknemers opnieuw moeten worden overwogen.

Bij substantiële wijzigingen aan explosieve atmosfeer-gecertificeerde apparatuur zal opnieuw overeenstemming met de 2014/34/EU-richtlijn, volgens de daarvoor geldende procedures, moeten worden vastgesteld. Dit geldt ook wanneer de eindgebruiker wijzigingen aanbrengt. De eindgebruiker wordt in dat geval beschouwd als fabrikant.

Wijzigingen aan een bestaande installatie kunnen bestaan uit het vervangen van onderdelen (als gevolg van slijtage), reparatie of modificaties.

In de PGS kunnen minimumafstanden opgenomen zijn bedoeld om escalatie van een voorzienbaar incident in of nabij een PGS voorziening naar een ander installatieonderdeel, bouwwerken, opslagen en mensen niet zijnde werkenden (domino-effect) te voorkomen of te beperken. Deze minimumafstanden zijn niet hetzelfde als de afstanden die betrekking hebben op de gezondheid en veiligheid van werkenden in het kader van brand- en explosieveiligheid als bepaald in onder meer paragraaf 2a van het Arbeidsomstandighedenbesluit (ATEX). Die afstanden zijn onderdeel van het explosieveiligheidsdocument en zijn bijvoorbeeld afhankelijk van de zonering en mogelijke andere aanwezige stoffen. De arbeidsomstandighedenwetgeving gaat bij de berekening van de afstanden uit van worstcasescenario en -situatie waardoor de interne veiligheidsafstanden groter kunnen zijn dan diegene in de PGS-richtlijn.

7.4Basisveiligheid

7.5Het stallen, onderhouden en repareren van motorvoertuigen met een CNG- of LNG-installatie

M11Afblazen CNG/LNG-installatie

Bij het afblazen van een CNG- of een LNG-tank kunnen gevaren optreden en wordt gebruikgemaakt van geschikte voorzieningen, zoals de afblaasvoorziening en de serviceafsluiter. Verschillende situaties moeten hierbij op een passende manier worden behandeld. In figuur 2 wordt globaal aangegeven wanneer welke situatie van toepassing is.

Bij het afblazen van de CNG/LNG installatie van een voertuig wordt onderscheid gemaakt tussen het lagedrukdeel en het hogedrukdeel. Bij het afblazen van het lagedrukdeel (leidingwerk) in de buitenlucht hoeft geen rekening te worden gehouden met aanvullende maatregelen.

Het horizontaal afblazen van methaangas vanuit een tank is, vanwege de omvang van het explosiegevaarlijk gebied, niet toegelaten. In dat geval zal altijd moeten worden gebruikgemaakt van een afblaasvoorziening zodat altijd verticaal wordt afgeblazen.

Het afblazen van een tank in de werkplaats is alleen toegelaten met een koppeling aan de afblaasvoorziening. De koppeling moet in stand blijven gedurende de gehele procedure, met inbegrip van het spoelen met inert gas of stikstof.

Het verticaal afblazen van een CNG/LNG tank in de buitenlucht mag uitsluitend onder de volgende condities plaatsvinden:

• Het mag alleen als de CNG/LNG-tank niet kan worden aangesloten aan een afblaasvoorziening.
• De werkzaamheden mogen uitsluitend door een CNG/LNG deskundige worden uitgevoerd. Tijdens het verrichten van de werkzaamheden mag de CNG/LNG deskundige uitsluitend explosieveilige apparatuur bij zich dragen.
• Het afblazen vindt plaats in het vrije veld op het terrein van de stalling of werkplaats (voertuig mag niet onder een luifel staan).
• Het afblazen vindt plaats bij voldoende daglicht.
• Alvorens met de werkzaamheden wordt begonnen, moet op een aantoonbare veilige afstand rondom de tank het terrein met pylonen of een daaraan gelijkwaardige voorziening zijn afgezet.
• Binnen deze afzetting is roken en open vuur verboden en mogen geen vaste of mobiele (potentiële) ontstekingsbronnen aanwezig zijn (bijvoorbeeld andere voertuigen, lantaarnpalen).
• De CNG/LNG deskundige ziet erop toe dat tijdens het afblazen van methaangas geen onbevoegden zich binnen de afzetting begeven.
• De CNG/LNG-deskundige controleert de methaanconcentratie in de lucht buiten de veiligheidszone. Indien 10 % LEL wordt overschreden, neemt de CNG/LNG-deskundige passende noodmaatregelen.

Toelichting

1. Tijdens de werkzaamheden mag de CNG/LNG-deskundige geen zaklamp, smartphone, tablet of andere elektronische middelen bij zich dragen, tenzij deze explosieveilig zijn uitgevoerd.
2. Bij het afblazen van CNG/LNG installaties wordt een onderscheid gemaakt tussen voertuigen met een serviceafsluiter en voertuigen zonder serviceafsluiter. Indien een voertuig is voorzien van een serviceafsluiter, kan deze worden gekoppeld aan een centrale afblaasvoorziening.

Afbeelding 2 – Opties afblazen CNG/LNG met of zonder afblaasvoorziening

Grondslag

ArbeidsveiligheidBrandpreventieOmgevingsveiligheid

Gerelateerde doelen

D6Tref afdoende maatregelen tegen het ontstaan van brand op de locatie en voorkom brandoverslag naar de omgevingD12Voorkom de aanwezigheid van explosieve atmosferen, zowel in of nabij voertuigen als op werkplekkenD14Voorkom gevaar voor de omgeving wanneer CNG/LNG naar de omgeving gecontroleerd wordt afgeblazenD15Beperk emissies van CNG/LNG zoveel als mogelijk

Gerelateerde scenario’s

S1Lekkage van de CNG/LNG-installatie van een voertuig (binnen of buiten) veroorzaakt door bijvoorbeeld corrosie, of als gevolg van andere materiële oorzakenS2Lekkage van een CNG/LNG-installatie door een verkeerde handeling (bij het openen)S3Verhitting door brand in de buurt of in of aan het CNG/LNG-voertuigS8Lekkage van de CNG/LNG-installatie van een voertuig doordat na de uitvoering van werkzaamheden de installatie niet op lekdichtheid is gecontroleerdS9Lekkage van een CNG/LNG-voertuigtank door een tekortkoming of verkeerde handeling bij de opslag van een uitgebouwde voertuigtank terwijl deze niet gasvrij of drukloos is. De locatie waar de tanks zijn opgeslagen, is ontoegankelijk voor onbevoegdenS10Lekkage van de CNG/LNG-installatie van een voertuig door een onjuiste handeling bij het gecontroleerd afblazen en drukvrij maken van de CNG/LNG-installatieS14Vrijkomen van methaan binnen in een werkplaats of stalling door ‘boil-off’ van een LNG-tank waardoor zich een explosief mengsel vormt dat ontsteekt

9.1Kenmerken potentieel explosiegevaar PGS 26-voorzieningen

In ruimten waar motorrijtuigen met een CNG- of LNG-installatie aanwezig zijn, waarop de richtlijn PGS 26 van toepassing is, bestaat het risico op explosiegevaar omdat methaangas kan vrijkomen. Hierbij zijn twee soorten gevarenbronnen het meest van belang die elk zijn gekoppeld aan andere scenario’s:

1. ‘boil-off’ van LNG die kan vrijkomen via de afblaasvoorziening van een LNG-voertuig (zie Scenario’s S4, S10 en S14);
2. onderhoud en werkzaamheden aan CNG- of LNG-voertuigen waarbij er iets misgaat en gas vrijkomt (zie Scenario’s S1, S2, S5, S6, S7, S8, S9 en S10).

Wanneer CNG en/of LNG gecontroleerd wordt afgevoerd, moet gevaar worden voorkomen en behoren (zie onder meer doel D14) specifiek daarvoor bepaalde methoden te worden gebruikt. Hierbij wordt bijvoorbeeld met een specifieke afblaasvoorziening gewerkt (zie onder meer M9: Voorkomen vrijkomen CNG/LNG naar atmosfeer).

Vanuit deze wetgeving is het voor de werkgever verplicht om het risico op explosieve atmosferen te beheersen door onder meer een risico-inventarisatie en -evaluatie uit te voeren en deze vast te leggen in een explosieveiligheidsdocument (artikel 3.5c van het Arbeidsomstandighedenbesluit). In veel situaties gebruiken bedrijven hierbij onder andere bepaalde normen voor het bepalen van zonering bij mogelijke gevarenbronnen, zoals NPR 7910-1 en onderliggende NEN EN IEC 60079-10-1. In het geval van een PGS 26-voorziening kunnen deze normen om de volgende redenen echter niet een-op-een worden toegepast:

• PGS 26-voorzieningen zijn werkplaatsen waarbij mogelijke gevarenbronnen niet statisch aanwezig zijn maar in plaats daarvan van buiten naar binnen worden gereden.
• Gas komt mogelijk vrij tijdens de werkzaamheden en niet of zelden bij afwezigheid van personeel (het is gekoppeld aan handelingen met de installatie waarbij er iets misgaat).
• Er is maar één specifieke gevaarlijke (explosieve) stof waar rekening mee wordt gehouden (te weten aardgas) met gekende fysisch chemische eigenschappen.
• PGS 26-voorzieningen zijn in de praktijk (vrijwel) altijd gesloten gebouwen en lijken wat betreft fysische kenmerken op elkaar.

Voor PGS 26-voorzieningen is in deze PGS daarom een specifieke aanpak uitgewerkt en in erkende maatregelen vastgelegd. Bij deze uitwerking zijn enkele aannames gedaan over typische condities in en fysieke eigenschappen van een PGS 26-voorziening. De uitwerking komt tegemoet aan de meest voorkomende situaties. Lokale situaties kunnen hier echter van afwijken. De werkgever blijft in alle gevallen verplicht om te voldoen aan alle bepalingen in de relevante wetgeving, inclusief het opstellen van een eigen explosieveiligheidsdocument.

Stalling van CNG- en LNG-voertuigen

Een CNG-installatie in een CNG-voertuig is opgebouwd uit delen die met verbindingselementen (flenzen, koppelingen) zijn samengesteld. Deze elementen zijn tijdens normaal bedrijf, bij goede bedrijfsvoering en goed onderhoud goed gesloten en lekken alleen onder abnormale omstandigheden. Een LNG-installatie in een LNG-voertuig wijkt hiervan af; door het inlekken van warmte zal ‘boil-off’-gas ontstaan dat via de afblaasvoorziening van het LNG-voertuig kan vrijkomen. Mede hierom voorziet PGS 26 niet in het binnen stallen van LNG-voertuigen en zijn aanvullende maatregelen opgenomen ten aanzien van het onderhoud dat wel binnen kan worden uitgevoerd.

Uitgangspunten en maatregelen beheersen potentieel explosiegevaar

Tabel 5 bevat een samenvatting van uitgangspunten en maatregelen die van belang zijn voor het beheersen van potentieel explosiegevaar in PGS 26-voorzieningen.

Tabel 5 – Uitgangspunten en maatregelen voor het beheersen van potentieel explosiegevaar in PGS 26-voorzieningen

In tabel 5 wordt uitgegaan van een mechanisch ventilatiesysteem. Natuurlijke ventilatie is alleen mogelijk indien voldoende verdunning van het vrijgekomen methaangas/aardgas kan plaatsvinden zonder direct explosiegevaar. Daarbij wordt aangesloten bij het begrip ‘groot gebouw’ in NPR 7910-1.

Ongeacht de gemeten methaanconcentratie behoort ten minste 25 % van de beschikbare ventilatiecapaciteit in werking te zijn. Dit kan worden bewerkstelligd door beide ventilatoren als tweetoerig uit te voeren. Het systeem behoort dan zodanig te zijn ingericht dat bij het wegvallen van de druk in het afzuigkanaal (ΔP-bewaking) de andere afzuigventilator (stand-by) automatisch in werking wordt gesteld. Een defecte afzuigventilator behoort zo spoedig mogelijk te worden vervangen.

9.2Smeerkuil

In de Activiteitenregeling milieubeheer worden geen specifieke eisen aan een inspectieput (smeerkuil) gesteld. De Rijksdienst voor het wegverkeer (RDW) hanteert de volgende eisen die in M18 (Werkzaamheden boven smeerkuil) nader zijn omschreven. In PGS 26 zijn deze uitgangspunten overgenomen als maatregel. De eisen aan een inspectiepunt gelden ook wanneer uitsluitend voertuigen met een CNG- en/of LNG-installatie in een werkplaats worden onderhouden. Hoewel methaan- en aardgas lichter zijn dan lucht, kunnen de dampen onder het voertuig blijven hangen. Afblaasopeningen van moderne CNG-installaties zijn veelal naar beneden gericht. Omdat de tanks van personenauto’s en vrachtwagens onder het voertuig zijn gemonteerd, kan in het geval van een lekkage de gaswolk tot in de smeerkuil treden.

Voor een werkplaats die uitsluitend is bestemd voor het repareren van aardgasbussen waarvan de CNG-tanks op het dak van het voertuig zijn gemonteerd, kan in overleg met het bevoegd gezag hiervan worden afgeweken.

9.3Spuitcabine

Voor het handmatig verrichten van spuitwerkzaamheden waarbij wordt gebruikgemaakt van organische oppervlaktemiddelen, in een gesloten cabine met geïntegreerde ventilatie, verwarmings- en regelapparatuur geldt NEN-EN 16985. De norm bevat ook een risicoanalyse, vergelijkbaar met de systematiek van PGS Nieuwe Stijl. Het minimaal vereiste ventilatiedebiet is afhankelijk van het oplosmiddelengehalte van de gebruikte oppervlaktemiddelen. De mechanische ventilatie behoort continu in werking te zijn. De werking van de luchtcompressor ten behoeve van het spuitpistool behoort te zijn gekoppeld aan het mechanisch ventilatiesysteem van de cabine. Zonder adequate ventilatie van de cabine is het verrichten van spuitwerkzaamheden niet mogelijk. De goede werking van het mechanisch ventilatiesysteem behoort te worden gemonitord. . Dit is ook in overeenstemming met NPR 7910-1, dat gasdetectie op de werkplek in een ATEX-zone 2 aanbeveelt. Hiervan kan overigens gemotiveerd worden afgeweken. Op grond van NPR 7910-1behoort de gasconcentratie echter niet hoger dan 10 % LEL te zijn.

Filters behoren tijdig te worden vervangen en moeten voldoen aan klasse A2 volgens NEN EN 13501-1.

Een andere nuttige bron met voorschriften aangaande het aanbrengen van vloeibare oppervlaktemiddelen in een spuitcabine is het Duitse blad DGUV Information 209-046, Lackierräume und -einrichtungen für flüssige Beschichtungsstoffe (augustus 2016). In deze publicatie wordt het vraagstuk van brand- en explosieveiligheid op een heel praktische wijze met illustraties vormgegeven. In bijlage 1 van deze publicatie wordt inzichtelijk gemaakt hoe de zonering behoort te worden bepaald: http://publikationen.dguv.de/dguv/pdf/10002/209-046.pdf .

Er behoort ook bijzondere aandacht te worden gegeven aan het reinigen van spuitpistolen. In het verleden is een spuiterij deels uitgebrand naar aanleiding van het reinigen van een spuitpistool. Er zijn speciale apparaten op de markt waarin spuitpistolen op veilige wijze kunnen worden gereinigd. Hiervoor geldt NEN EN 12921-1.

Aanvullend geldt voor watergedragen lakken NEN-EN 12921-2 en voor lakken op basis van oplosmiddelen NEN-EN 12921-3.

De veiligheidsvoorzieningen van een spuitcabine zijn zodanig dat geen aanvullende maatregelen zijn vereist (anders dan M16: Droging na spuitwerkzaamheden) voor het spuiten en drogen van voertuigen met LNG of CNG als brandstof. Voertuigen behoren buiten werktijd niet in een spuit-/droogcabine onbeheerd achter te blijven.

11.1Algemeen

Dit achtergronddocument beschrijft een nadere toelichting op M24 (Voorkomen escalatie bij fakkelbrand). Het doel van deze maatregel is dat de omgeving rondom een voertuig met een CNG- of LNG-installatie wordt beschermd bij het afblazen van de tanks als gevolg van in werking getreden veiligheidsvoorzieningen (smeltveiligheden c.q. overdrukbeveiliging). Dit kan het gevolg zijn van aanstraling van een CNG-tank bij een omgevingsbrand of het afblazen van methaan na het langdurig stilstaan van een vrachtwagen met een LNG-installatie. Bij het afblazen van een CNG-tank ontstaat een fakkelbrand waardoor brandoverslag kan plaatsvinden. In het geval van LNG behoort er rekening worden gehouden met het vrijkomen van ‘boil-off’-gas (BOG), waardoor een brandbare wolk ontstaat die na ontsteking (wolkbrand) omgevingsbranden kan veroorzaken. Omliggende gebouwen behoren buiten een stralingscontour van 10 kW/m² te zijn gesitueerd om brandoverslag te voorkomen

11.2Risico brandoverslag

In PGS 6 wordt uitgegaan van 10 kW/m²: Voor gebouwen wordt 10 kW/m² op de gevel genomen om als grens te dienen voor het bepalen van schade. Hiervan kan worden afgeweken indien de bestaande bouwwijze van de aanwezige bebouwing juist buiten de inrichtingsgrens een hogere hittestralingsbelasting aankan.

In het Bouwbesluit 2012 wordt in het kader van brandoverslag uitgegaan van 15 kW/m². Hier wordt echter ook uitgegaan van een normale brandkromme in plaats van een koolwaterstofbrandkromme waar de hittebelasting sneller toeneemt ten opzichte van een normale brandkromme. Vanuit Brandweer Nederland wordt om die reden dan ook een stralingscontour van 10 kW/m² geadviseerd. Dit standpunt is overgenomen in de werkgroep PGS 26.

11.3Voorbeelden gelijkwaardige maatregelen

11.3.5Stationair waterscherm

Een andere oplossing voor het beschermen van omliggende panden is het realiseren van een stationaire installatie met een waterscherm. Het waterscherm heeft niet alleen een afschermend effect, maar wanneer ook de aangestraalde gevel van een naastgelegen object wordt natgehouden, vindt er nauwelijks opwarming van deze gevel plaats. Figuur 3 illustreert de opzet van een dergelijke stationaire installatie. Het onderzoek Defensieve buiteninzet: warmtestraling en waterschermen van de Brandweeracademie heeft de effectiviteit van een dergelijk waterscherm aangetoond.

Afbeelding 3 – Stationaire installatie met een waterscherm

Het stationaire waterscherm wordt gerealiseerd met RVS-aluminiumbuizen waarin nozzles zijn aangebracht. De voeding van dit systeem kan worden gerealiseerd door het aan te sluiten op een hydrantenleiding indien deze op het terrein aanwezig is, op een geboorde put met een pomp of op een waterreservoir of open water met een pomp. De activering van het waterscherm kan op verschillende manieren worden gerealiseerd, zoals bijvoorbeeld met vlammenmelders. Binnen de brandweer wordt ook gebruikgemaakt van mobiele waterschermen van klein tot groot.

12.1Algemeen

Dit hoofdstuk is informatief en is als ondersteuning van het bedrijf bedoeld. Het is de verantwoordelijkheid van het bedrijf om werkprocedures op te stellen. Volg hierbij voor zover van toepassing de instructies van de fabrikant/leverancier.

12.2Drukloos maken CNG-systeem van het voertuig, inclusief tank

De in M7 (Drukloos en gasvrij maken CNG/LNG-installatie) beschreven condities waaronder het systeem drukloos gemaakt moet worden, zijn in deze paragraaf verder uitgewerkt. Voor het drukloos maken van de tank en leidingsysteem geldt het volgende:

1. Rijd met het motorvoertuig tot de CNG-tank bijna leeg is.
2. Laat de motor van het voertuig stationair draaien tot deze afslaat of overschakelt naar een andere brandstof.
3. In het geval van een monofuel-voertuig: probeer de motor nog enkele malen te starten. In het geval van een bi-fuel- of dual-fuel-voertuig: start de motor nogmaals en verzeker u ervan dat er is overgeschakeld op de andere brandstof.
4. Controleer indien mogelijk de druk in de tanks. LET OP! Er staat nog steeds druk op de tank en het leidingwerk.
5. Indien mogelijk: sluit de serviceafsluiter aan op een afblaasvoorziening en maak de tank (of meerdere CNG-tanks) en het leidingsysteem drukloos door de electromagnetische CNG tankafsluiters met een externe voeding te openen.
6. Indien geen serviceafsluiter aanwezig is, volg de volgende handelingen om het aardgassysteem drukloos te maken:
   1. Zet het voertuig in de buitenlucht.
   2. Zet een veilige afstand rondom het voertuig af volgens M11 (Afblazen CNG/LNG-installatie).
   3. Ontkoppel de accuaansluitingen (eerst de minpool).
   4. Draai de leidingkoppeling bij de gasrail van de injectoren maximaal een kwartslag los. Open nu met een externe elektrische voeding de elektromagnetische CNG-tankafsluiters en de elektromagnetische afsluitklep van de CNG-drukregelaar. Ontsnapt er gas? Wacht dan totdat er geen gas meer ontsnapt. Als er geen gas meer ontsnapt, draai dan de koppeling nog maximaal een kwartslag los. Ontsnapt er nog steeds gas? Wacht dan totdat er geen gas meer ontsnapt.

Toelichting: Bij deze handelingen behoort gehoorbescherming te worden gebruikt. LET OP! Er kan bevriezing optreden door snel ontsnappend gas.

Raadpleeg de door de leverancier opgestelde technische documentatie over het voertuig inclusief het CNG-systeem voor verdere handelingen aan de CNG-installatie.

12.3Drukloos maken CNG-systeem van het voertuig, exclusief tank

Voor het drukloos maken van het LNG-systeem geldt het volgende:

1. Sluit de handbediende tankafsluiters van de CNG-tanks.
2. Laat de motor van het voertuig stationair draaien tot deze afslaat of overschakelt naar een andere brandstof.
3. In het geval van een monofuel-voertuig: probeer de motor nog enkele malen te starten. In het geval van een bi-fuel- of dual-fuel-voertuig: start de motor nogmaals en verzeker u ervan dat er is overgeschakeld op de andere brandstof.
4. Indien mogelijk: sluit de serviceafsluiter aan op een afblaasvoorziening en maak het leidingsysteem zo drukloos. LET OP! Er staat nog steeds druk op de CNG-tank.
5. Indien geen serviceafsluiter aanwezig is, volg de volgende handelingen om het aardgassysteem drukloos te maken:
   1. Sleep het voertuig in de buitenlucht, want de handbediende afsluiters van de CNG-tank zijn gesloten en de motor kan niet meer worden gestart.
   2. Zet een veilige afstand rondom het voertuig af volgens M10 (Afblazen CNG/LNG-installatie).
   3. Ontkoppel de accuaansluitingen (eerst de minpool).
   4. Controleer het leidingwerk dat u wilt laten leeglopen. Zit er in dit deel een elektromagnetische klep? Zet deze dan open met een elektrische voeding.
   5. Draai de leidingkoppeling maximaal een kwartslag los. Ontsnapt er gas? Wacht dan totdat er geen gas meer ontsnapt. Als er geen gas meer ontsnapt, draai dan de koppeling nog maximaal een kwartslag los. Ontsnapt er nog steeds gas? Wacht dan totdat er geen gas meer ontsnapt.

Toelichting: Bij deze handelingen behoort gehoorbescherming te worden gebruikt. LET OP! Er kan bevriezing optreden door snel ontsnappend gas.

Raadpleeg voor verdere handelingen de door de leverancier opgestelde technische documentatie over het voertuig inclusief het CNG-systeem.

12.4Drukloos maken LNG-systeem van het voertuig, inclusief tank

Het LNG-systeem behoort drukloos te worden gemaakt wanneer aan dit systeem moet worden gewerkt, dit beschadigd kan raken of wanneer binnen 1 m met open vuur of ontstekingsbronnen moet worden gewerkt. LET OP! Als een LNG-systeem drukloos is, kan er nog brandstof in de tank zitten en kan druk zich weer in de tank opbouwen. Voor het drukloos maken van het LNG-systeem en de tanks geldt het volgende:

1. Indien mogelijk: rijd met het motorvoertuig tot de tank bijna leeg is.
2. Parkeer het voertuig buiten en zet pylonen neer op een veilige afstand rond het voertuig. Indien de LNG-brandstoftank nagenoeg leeg is, laat de motor van het voertuig stationair draaien tot deze afslaat of overschakelt naar een andere brandstof.
3. In het geval van een monofuel-voertuig: probeer de motor nog enkele malen te starten. In het geval van een dual-fuel-voertuig: start de motor nogmaals en verzeker u ervan dat er is overgeschakeld op de andere brandstof.
4. Open de handbediende afblaasklep (is altijd aanwezig, wettelijk voorschrift) op de LNG brandstoftank. Er zal nu gas vrijkomen totdat de LNG-brandstoftank drukloos is.
5. Controleer of de manometer van de LNG-brandstoftank ‘0’ aangeeft.
6. Probeer de motor nog enkele malen te starten. Als dit niet meer lukt, is het LNG-systeem drukloos. LET OP! Er is nog methaangas aanwezig in de LNG-tank en de leidingen.

Raadpleeg de door de leverancier opgestelde technische documentatie over het voertuig inclusief het LNG-systeem voor verdere handelingen aan de LNG-installatie.

12.5Drukloos maken LNG-systeem van het voertuig, exclusief tank

Het systeem behoort drukloos te worden gemaakt wanneer aan het LNG-systeem moet worden gewerkt, dit beschadigd kan raken of wanneer er binnen 1 m met open vuur of ontstekingsbronnen moet worden gewerkt. Voor het drukloos maken van het LNG-systeem geldt het volgende:

1. Sluit de handbediende tankafsluiters.
2. Blijf buiten of ga naar buiten met het voertuig.
3. Laat de motor van het voertuig stationair draaien tot deze afslaat of overschakelt naar een andere brandstof.
4. In het geval van een monofuel-voertuig: probeer de motor nog enkele malen te starten. In het geval van een dual-fuel-voertuig: start de motor nogmaals en verzeker u ervan dat er is overgeschakeld naar de andere brandstof. Indien de motor niet kan worden gestart, volg dan de volgende procedure:
   1. Zet een zo groot mogelijke omgeving af.
   2. Ontkoppel de accuaansluitingen (eerst de minpool).
   3. LET OP! Er staat druk op de leidingen.
   4. Controleer het leidingwerk dat u wilt laten leeglopen. Zit er in dit deel een elektromagnetische klep? Zet deze dan open met een elektrische voeding.
   5. Draai de leidingkoppeling maximaal een kwartslag los. Ontsnapt er gas? Wacht dan totdat er geen gas meer ontsnapt. Als er geen gas meer ontsnapt, draai dan de koppeling nog maximaal een kwartslag los. Ontsnapt er nog steeds gas? Wacht dan totdat er geen gas meer ontsnapt.

Raadpleeg voor verdere handelingen de door de leverancier opgestelde technische documentatie over het voertuig inclusief het LNG-systeem.

13.1Algemeen

Dit hoofdstuk is informatief en is als ondersteuning van het bedrijf bedoeld. Het is de verantwoordelijkheid van het bedrijf om werkprocedures op te stellen. Volg hierbij voor zover van toepassing de instructies van de fabrikant/leverancier.

13.2Procedure voor het aardgasvrij maken van een CNG-brandstoftank

De procedure voor het aardgasvrij maken van een CNG-brandstoftank bestaat uit twee stappen:

1. het drukloos maken van het CNG-brandstoftank, zie Paragraaf 12.2;
2. het spoelen van de CNG-brandstoftank door de tank te vullen met een inert gas of stikstof en vervolgens de tank drukloos te maken. Deze procedure wordt herhaald tot er met een gasdetector bij de uitstroomopening van de tank wordt vastgesteld dat de methaanconcentratie onder de 10 % LEL is gedaald;

of:

1. het drukloos maken van het CNG-brandstoftank, zie Hoofdstuk 12;
2. het spoelen van de CNG-brandstoftank door de tank te vullen met een inert gas of stikstof tot 2,5 MPa (25 bar) gasdruk en vervolgens drukloos te maken. Vervolgens wordt deze procedure nog tweemaal herhaald.

13.3Procedure voor het aardgasvrij maken van een LNG-brandstoftank

De procedure voor het aardgasvrij maken van een LNG-brandstoftank bestaat uit drie stappen:

1. het leegmaken van de LNG-brandstoftank, zie Hoofdstuk 15 (herleiden LNG);
2. het drukloos maken van het LNG-brandstofsysteem, zie Paragraaf 12.4;
3. het spoelen van een LNG-brandstoftank door de tank te vullen met een inert gas of stikstof en vervolgens de tank drukloos te maken. Deze procedure wordt herhaald tot er met behulp van een gasdetector bij de uitstroomopening van de tank wordt vastgesteld dat de methaanconcentratie onder de 10 % LEL is gedaald.

14.1Algemeen

Dit hoofdstuk is informatief en is als ondersteuning van het bedrijf bedoeld. Het is de verantwoordelijkheid van het bedrijf om werkprocedures op te stellen. Volg hierbij voor zover van toepassing de instructies van de fabrikant/leverancier.

14.2Op druk brengen van een drukloos of aardgasvrij CNG-systeem

1. Inspecteer het CNG-systeem visueel – Bent u niets vergeten? Zit alles netjes vast?
2. Inspecteer of alle handbediende tankafsluiters dichtstaan.
3. Zijn de CNG-tanks gevuld? Zo ja:
   1. Open de handbediende tankafsluiter van één tank.
   2. Open eventueel andere afsluiters (maar niet van andere tanks).
   3. Zet het contact meerdere keren aan om zo het leidingnetwerk te vullen met CNG op voldoende druk om de lektest uit te voeren.
   4. Voer een lektest uit met een handdetector bij de tankkraan met veiligheidsventielen, het gehele leidingwerk en koppelingen en alle overige CNG-componenten, en controleer de drukmeter.
   5. Mocht er een lek zijn, sluit dan onmiddellijk de handbediende tankafsluiter en volg de instructies bij Paragraaf 16.2 (Aandachtspunten bij CNG-lekkage).
4. Zijn de tanks leeg?
   1. Sleep het voertuig naar het vulstation.
   2. Vul de tanks met een beperkte hoeveelheid (10 % van de tankinhoud) en controleer onmiddellijk de vulleiding tussen tank en vulnippel (‘receptacle’) met een mobiele methaandetector. Zet alle gastoevoerventielen dicht.
   3. Volg de instructie vanaf 3).
5. Na 3): wanneer er geen lek is, open dan de eventuele aanwezige overige handbediende tankafsluiters (op andere tanks).
   1. Neem plaats in de cabine, vraag anderen een veilige afstand te nemen en open de magneetventiel(en) door het contact van het voertuig aan te zetten, zet het voertuig daarna weer uit.
   2. Voer een lektest uit met een handdetector bij de tankkraan met veiligheidsventielen, het gehele leidingwerk en koppelingen en alle overige CNG-componenten, en controleer de drukmeter.
   3. Mocht er een lek zijn, sluit dan onmiddellijk de handbediende tankafsluiter en start dan de noodprocedure.
   4. Wanneer er is gewerkt aan een deel van de CNG-installatie, controleer dit deel dan met lekdetectiespray.
   5. Mocht er een lek zijn, sluit dan onmiddellijk de handbediende tankafsluiter en start de CNG-noodprocedure.
6. Wanneer er geen lek is, kunt u het voertuig starten en de werkplaats uitrijden of andere werkzaamheden aan het voertuig uitvoeren.
7. Maak een testrit in verband met de gevolgen van vibraties.
8. Voer nogmaals een lektest uit met een handdetector bij de tankkraan met veiligheidsventielen, het gehele leidingwerk en koppelingen, en alle overige CNG-componenten, en controleer de drukmeter.

14.3Op druk brengen van een drukloos of aardgasvrij LNG-systeem

1. Inspecteer het LNG-systeem visueel – Bent u niets vergeten? Zit alles netjes vast?
2. Inspecteer of alle handbediende tankafsluiters dichtstaan.
3. Zijn de LNG-tanks gevuld? Zo ja:
   1. Open de handbediende tankafsluiter van één tank.
   2. Open eventueel andere afsluiters (maar niet van andere tanks).
   3. Neem plaats in de cabine, vraag anderen een veilige afstand te nemen en open de magneetventiel(en) door het contact van het voertuig aan te zetten, zet het voertuig daarna weer uit.
   4. Voer een lektest uit met een handdetector bij de tankkraan met veiligheidsventielen, het gehele leidingwerk en koppelingen en alle overige LNG-componenten, en controleer de drukmeter.
   5. Mocht er een lek zijn, sluit dan onmiddellijk de handbediende tankafsluiter en start dan de LNG-noodprocedure.
4. Zijn de tanks leeg?
   1. Sleep het voertuig naar het vulstation.
   2. Vul de tanks en controleer direct de vulleiding tussen tank en vulnippel (‘receptacle’) met een mobiele methaandetector. Zet alle gastoevoerventielen dicht.
   3. Volg de instructie vanaf 3).
5. Na 3): wanneer er geen lek is, open dan eventueel de overige handbediende tankafsluiters (op andere tanks).
   1. Neem plaats in de cabine, vraag anderen een veilige afstand te nemen en open de magneetventiel(en) door het contact van het voertuig aan te zetten, zet het voertuig daarna weer uit.
   2. Voer een lektest uit met een handdetector bij de tankkraan met veiligheidsventielen, het gehele leidingwerk en koppelingen en alle overige LNG-componenten, en controleer de drukmeter.
   3. Mocht er een lek zijn, sluit dan onmiddellijk de handbediende tankafsluiter en start de noodprocedure.
   4. Wanneer er is gewerkt aan een deel van de LNG-installatie, controleer dit deel dan met lekdetectiespray.
   5. Mocht er een lek zijn, sluit dan onmiddellijk de handbediende tankafsluiter en start de LNG-noodprocedure.
6. Wanneer er geen lek is, kunt u het voertuig starten en de werkplaats uitrijden of andere werkzaamheden aan het voertuig uitvoeren.
7. Maak een testrit in verband met de gevolgen van vibraties.
8. Voer nogmaals een lektest uit met een handdetector bij de tankkraan met veiligheidsventielen, het gehele leidingwerk en koppelingen, en alle overige LNG-componenten, en controleer de drukmeter.

16.1Algemeen

Dit hoofdstuk is informatief en is als ondersteuning van het bedrijf bedoeld. Het is de verantwoordelijkheid van het bedrijf om noodprocedures op te stellen. Volg hierbij voor zover van toepassing de instructies van de fabrikant/leverancier. Stem altijd af met hulpdiensten als deze aanwezig zijn.

16.2Aandachtspunten CNG-lekkage

Bij een noodsituatie in stalling of werkplaats moet direct explosiegevaar worden uitgesloten en moeten mensen in veiligheid worden gebracht. Ga bij een noodsituatie waarbij een CNG-voertuig is betrokken, als volgt te werk.

1. Geen CNG- of LNG-deskundige en geen BHV-er: waarschuw een CNG- of LNG-deskundige, waarschuw de BHV en bel 112/brandweer.
2. Geen CNG- of LNG-deskundige maar wel BHV-er: waarschuw een CNG- of LNG-deskundige en laat andere medewerkers in de ruimte naar het BHV-verzamelpunt gaan.
3. Wel een CNG- of LNG-deskundige aanwezig: waarschuw de BHV-er en voer dan de volgende handelingen uit:
   1. Zet de motor van het CNG-voertuig uit, als dit geen gevaar oplevert voor de gezondheid.
   2. Sluit onmiddellijk handbediende tankafsluiters, als het geen gevaar oplevert voor de gezondheid.
   3. Open handmatig deuren naar buiten, ventileer maximaal op de buitenlucht.
   4. Houd indien nodig een explosievrije looplamp bij de hand.
   5. Zet draaiende motoren van voertuigen uit en start geen voertuigen in de ruimte.
   6. Beëindig alle werkzaamheden in de ruimte.
   7. Waarschuw de brandweer en meld dat er druktanks met ontvlambare gassen aanwezig zijn.

Aandachtspunten bij brand

1. Probeer de gastoevoer te stoppen, als dit geen gevaar oplevert voor de gezondheid.
2. Probeer geen gasvlam te doven.
3. Als de brand niet aan het CNG-voertuig is, rijd het CNG-voertuig dan naar buiten, als dit geen gevaar oplevert voor de gezondheid.

Einde noodsituatie (zonder detectiesysteem)

Om weer veilig verder te kunnen werken worden de volgende handelingen uitgevoerd:

1. In de werkplaats:
   1. Laat door de brandweer controleren of de ruimte weer veilig is.
2. Aan het voertuig:
   1. Een CNG- of LNG-deskundige: overleg met de brandweer of het werken aan het voertuig veilig is.
   2. Voer een reparatie uit aan het voertuig, met inachtneming van alle veiligheidsmaatregelen.

Einde noodsituatie (met detectiesysteem)

Als iedereen buiten is, kan er worden gekeken of het weer veilig is om naar binnen te gaan. Om weer veilig verder te kunnen werken worden de volgende handelingen uitgevoerd:

1. In de werkplaats:
   1. Laat door de brandweer controleren of de ruimte weer veilig is.
   2. Een CNG- of LNG-deskundige: informeer de brandweer over de werking van het detectiesysteem.
   3. Een CNG- of LNG-deskundige en/of beheerder van het pand: zet het alarm uit en reset de detectiekast in overleg met de brandweer.
2. Aan het voertuig:
   1. Een CNG- of LNG-deskundige: overleg met de brandweer of het werken aan het voertuig veilig is.
   2. Voer een reparatie uit aan het voertuig, met inachtneming van alle veiligheidsmaatregelen.

16.3Aandachtspunten LNG-lekkage

Bij een noodsituatie in stalling of werkplaats moet direct explosiegevaar worden uitgesloten en moeten mensen in veiligheid worden gebracht. Ga bij een noodsituatie waarbij een LNG-voertuig betrokken is, als volgt te werk:

1. Geen CNG- of LNG-deskundige en geen BHV-er: waarschuw een CNG- of LNG-deskundige, waarschuw de BHV en bel 112/brandweer.
2. Geen CNG-of LNG-deskundig maar wel BHV-er: waarschuw een CNG- of LNG-deskundige en laat andere medewerkers in de ruimte naar het BHV-verzamelpunt gaan.
3. Wel een CNG-of LNG-deskundige aanwezig: waarschuw de BHV-er en voer dan de volgende handelingen uit:
   1. Zet de motor van het LNG-voertuig uit, als dit geen gevaar oplevert voor de gezondheid.
   2. Gebruik thermisch geïsoleerde handschoenen en een veiligheidsbril indien nodig.
   3. Sluit onmiddellijk handbediende tankafsluiters, als het geen gevaar oplevert voor de gezondheid.
   4. Open handmatig deuren naar buiten, ventileer maximaal op de buitenlucht.
   5. Zorg ervoor dat u niet met LNG in aanraking komt.
   6. Houd indien nodig een explosievrije looplamp bij de hand.
   7. Zet draaiende motoren van voertuigen uit en start geen voertuigen in de ruimte.
   8. Beëindig alle werkzaamheden in de ruimte.
   9. Waarschuw de brandweer en meld dat er druktanks met ontvlambare gassen aanwezig zijn.

Aandachtspunten bij brand

1. Probeer de gastoevoer te stoppen, als dit geen gevaar oplevert voor de gezondheid.
2. Probeer geen gasvlam te doven.
3. Als de brand niet aan het LNG-voertuig is, rijd het LNG-voertuig dan naar buiten, als dit geen gevaar oplevert voor de gezondheid.

Bij koudewonden

Voor de behandeling van koudewonden volg de aanwijzingen op in de LNG-tankinstructie van het Nationaal LNG Platform.

Aandachtspunten bij einde noodsituatie (zonder detectiesysteem)

Om weer veilig verder te kunnen werken worden de volgende handelingen uitgevoerd:

1. In de werkplaats:
   1. Controleer of de ruimte weer veilig is.
2. Aan het voertuig:
   1. Een CNG- of LNG-deskundige bepaalt of het werken aan het voertuig veilig is.
   2. Voer een reparatie uit aan het voertuig, met inachtneming van alle veiligheidsmaatregelen.

Aandachtspunten bij einde noodsituatie (met detectiesysteem)

Als iedereen buiten is, kan er worden gekeken of het weer veilig is om weer naar binnen te gaan. Om weer veilig verder te kunnen werken worden volgende handelingen uitgevoerd:

1. In de werkplaats:
   1. Controleer of de ruimte weer veilig is.
   2. Een CNG- of LNG-deskundige controleert de werking van het detectiesysteem.
   3. Een CNG- of LNG-deskundige en/of beheerder van het pand zet het alarm uit en reset de detectiekast.
2. Aan het voertuig:
   1. Een CNG- of LNG-deskundige bepaalt of het werken aan het voertuig veilig is.
   2. Voer een reparatie uit aan het voertuig, met inachtneming van alle veiligheidsmaatregelen.